Particulieren gaan door onvoldoende kennis wel eens de mist in bij de toepassing van gewasbeschermingsmiddelen, bijvoorbeeld met een onnodig hoge dosering. Daarmee vormt het niet-professionele gebruik een risico voor de waterkwaliteit van grond- en oppervlaktewater, blijkt uit onderzoek van CLM Onderzoek en Advies in opdracht van de provincies Drenthe en Overijssel. Er wordt aanbevolen om in een communicatiecampagne de nadruk te leggen op een positieve kernboodschap, zoals de promotie van chemievrije alternatieven.
Het particuliere gebruik van gewasbeschermingsmiddelen is landelijk gezien niet erg groot: naar schatting 4 procent van het gebruik in de landbouw. Particulieren schaffen vooral middelen tegen onkruiden, insecten en slakken aan om hun tuinen en planten te beschermen. In het onderzoek van CLM naar de omvang en risico’s van dit particulier gebruik meldt bijna de helft van de ondervraagden dat zij zulke middelen kopen. Het onderzoeksrapport is deze week gepubliceerd.
Margot VeenenbosOndanks het vrij kleine particuliere aandeel zijn er wel degelijk risico’s, vertelt CLM-onderzoeker Margot Veenenbos. “Professionals zoals boeren moeten een spuitlicentie hebben, waarbij ze instructies krijgen over het zorgvuldig omgaan met de middelen. Dat geldt echter niet voor particulieren. Zij weten niet altijd hoe ze gewasbeschermingsmiddelen moeten toepassen. Hierdoor kan dit gebruik een risico vormen voor milieu, mens en dier. We hebben in ons onderzoek gekeken naar de invloed op de grondwaterkwaliteit in grondwaterbeschermingsgebieden.”
Een belangrijk probleem is een verkeerde dosering, geeft Veenenbos aan. “In tuincentra zijn daarom steeds meer ‘ready-to-use’ verpakkingen te koop; deze hoeven niet meer te worden aangelengd.” Verder gebruiken particulieren gewasbeschermingsmiddelen relatief vaak op verharde ondergrond waar ze sneller afspoelen.
Chemievrije alternatieven frequent toegepast
Uit het onderzoek blijkt wel dat 90 procent van de mensen chemievrije alternatieven toepassen, onder andere onkruid wieden, met heet water besproeien en natuurlijke vijanden aantrekken of uitzetten. Ongeveer een kwart maakt gebruik van azijn.
'Mensen zien azijn als natuurlijk bestrijdingsmiddel, maar azijn kan impact hebben op planten en bodem- en waterorganismen en zelfs op de gebruiker'
Veenenbos plaatst hier een kanttekening bij. “Mensen zien azijn als natuurlijk bestrijdingsmiddel, maar azijn kan impact hebben op planten en bodem- en waterorganismen en zelfs op de gebruiker. Dat is sterk afhankelijk van hoeveel azijn je in een emmer water gooit.”
Minder dan verwacht ingeleverd bij bezemactie
CLM Onderzoek en Advies BV heeft het onderzoek verricht in opdracht van de provincies Drenthe en Overijssel. Ook waren drinkwaterbedrijf Vitens en waterschap Drents Overijsselse Delta erbij betrokken. Het onderzoek bestond uit een literatuurstudie en een praktijkonderzoek in de vorm van een bezemactie die in het najaar van 2022 in vier Drentse en Overijsselse gemeenten is gehouden. “Bij deze kortdurende actie riepen we iedereen op om restanten van middelen in te leveren. Ook hebben we een vragenlijst uitgezet. Die hebben 64 inwoners ingevuld.”
Het resultaat van de bezemactie is dat in een week tijd 115 verpakkingen zijn ingeleverd bij de vier milieustraten. Dat is vergelijkbaar met de hoeveelheid die normaal wordt ontvangen. Hoe verklaart Veenenbos de tegenvallende respons?
“Wij hebben vanuit CLM meerdere bezemacties onder agrariërs uitgevoerd en die waren vrij succesvol, omdat er voor hen geen structurele afvoermogelijkheid was. Voor particulieren is de urgentie minder. Omdat het in hun geval niet om bedrijfsafval gaat, kunnen zij zelf altijd terecht bij de milieustraat. We hadden slechts één communicatiemoment, namelijk een brief. Maar ook bij twee eerdere acties in Drenthe waar meer werd gedaan aan communicatie, was de respons niet zo hoog.”
Meer inzetten op bewustwording
De onderzoekers van CLM raden dan ook af om de bezemactie op te schalen. Ze bevelen aan juist in te zetten op een communicatiecampagne met een andere kernboodschap. Er worden twee mogelijke kernboodschappen genoemd: promotie van chemievrije alternatieven en creëren van bewustwording over de effecten van biociden en diergeneesmiddelen.
'We raden aan om vooral op een positieve manier in te steken op bewustwording: wat is wel een goede aanpak?'
Veenenbos licht toe: “We raden provincies en ook waterschappen en drinkwaterbedrijven aan om vooral op een positieve manier in te steken op bewustwording: wat is wel een goede aanpak? Het inleveren van restanten bij de milieustraat kan nog een deel van die boodschap zijn.”
Weinig aandacht voor rol particulier in beleid
Veenenbos zou zelf nader onderzoek willen doen naar het particuliere gebruik van biociden, zoals producten tegen bijvoorbeeld muizen en groene aanslag. “Het gaat om een ander soort middelen dan gewasbeschermingsmiddelen, al worden ze soms op één hoop gegooid onder de noemer bestrijdingsmiddelen. In sommige gevallen zijn de werkzame stoffen van beide groepen hetzelfde. Het is onduidelijk hoeveel biociden er worden gebruikt en veel particulieren hebben onvoldoende kennis over wat de risico’s van biociden zijn. Daarom noemen we dit als een mogelijke boodschap.”
CLM gaat in het onderzoeksrapport ook in op het beleid voor gewasbeschermingsmiddelen, zowel landelijk als Europees. “Er zijn met name op Europees niveau plannen voor het verminderen van het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen; een nieuw voorstel streeft naar 50 procent reductie in 2030. De rol van de particulier wordt hierbij echter niet duidelijk gedefinieerd. Het is interessant om daar wel aandacht voor te vragen.”
