OWASIS biedt actueel inzicht in water in bodem

De combinatie van hydrologische kennis en actuele vlakdekkende metingen van neerslag en verdamping. Daar draait het om bij het nieuwe informatiesysteem OWASIS. De actuele en gedetailleerde gegevens over de hoeveelheid water in de bodem helpen waterbeheerders bij het nemen van operationele beslissingen.

Vorig jaar konden Rijkswaterstaat en waterschappen al een proefversie uitproberen, nu is OWASIS gereed en voor iedereen beschikbaar. Het landelijke informatiesysteem bevat actuele informatie over onder andere het beschikbare water in de bodem, grondwater en verdamping. OWASIS is het acroniem van Observatory of Water Availability – System of Integrated Services.

Maarten Spijker

Het is een innovatief informatieproduct, vertelt Maarten Spijker, directeur technologie van HydroLogic. Het Amersfoortse onderzoeks- en adviesbureau voor water & ICT heeft OWASIS ontwikkeld. “Je krijgt ruimtelijk zeer gedetailleerde informatie over de hoeveelheid water in de bodem. Daarmee levert het systeem waardevolle informatie op voor het operationele waterbeheer.”

Ruimtelijke verschillen
De combinatie van allerlei soorten informatie uit metingen en modellen is volgens Spijker de kracht van OWASIS. “Het beste van verschillende werelden is samengebracht. We hebben daarvoor Nederland opgedeeld in cellen van 250 bij 250 meter. Voor waterbeheerders is dat behoorlijk gedetailleerd. Hierdoor kunnen zij ruimtelijke verschillen erg goed zien. Waterschappen kunnen desgewenst de gegevens van een aantal cellen samenvoegen voor informatie op het niveau van grotere polders of peilgebieden.”

De basis van het systeem is de kennis en informatie uit het Landelijk Hydrologisch Model (LHM). Hierin is de best beschikbare informatie opgenomen over onder meer bodemfysische eigenschappen, oppervlaktewater, grondgebruik en afwatering. Dit wordt ‘realtime’ gecombineerd met actuele metingen over neerslag en verdamping, verzameld met satellietsensoren en radartechnologie. “Daardoor heb je voor elke cel een actueel beeld van de hydrologische toestand”, aldus Spijker.

Anticiperen op een verandering
De informatie in OWASIS maakt het mogelijk om effectiever en beter onderbouwd dan voorheen besluiten te nemen over bijvoorbeeld het aanvoeren, afvoeren of vasthouden van water. “In een droge periode weet je hoeveel water er in het systeem zelf beschikbaar is, in een natte periode of bij dreigende neerslag hoeveel water de bodem kan bergen. Hierdoor kun je snel anticiperen op een verandering in de situatie. Dit wordt alleen maar belangrijker, omdat het weer steeds onregelmatiger wordt en de ruimtelijke verschillen tussen en binnen gebieden vaak groot zijn.”

'Je kunt effectiever en beter onderbouwd besluiten nemen'

Spijker geeft het voorbeeld van een piekbui van 80 millimeter die wordt verwacht in een polder tijdens het droogteseizoen. Met behulp van OWASIS kan een waterbeheerder dan zien in hoeverre het hemelwater water in de bodem kan worden geborgen. “Als dit voor een groot deel mogelijk is, hoef je niet voor te malen en het schaarse zoete water af te voeren. Daarmee raak je geen water kwijt dat in augustus misschien keihard nodig is. Op basis van de informatie in OWASIS kun je zo’n afweging rationaliseren.”

Prognose voor nabije toekomst
Volgens Spijker kan een waterbeheerder ook een behoorlijk betrouwbare prognose van de hydrologische toestand voor de nabije toekomst maken. Standaard berekent OWASIS een prognose vijf en vijftien dagen vooruit. Ook een maand vooruitkijken is geen probleem, zegt Spijker. “Omdat er gebruik wordt gemaakt van het LHM waarin de hydrologische processen de werkelijkheid vrij goed benaderen, is de hydrologische component nog steeds betrouwbaar. Alleen wordt de meteorologische informatie verder in de tijd onzekerder. Je kunt ook een scenario onderzoeken. Bijvoorbeeld wat er gebeurt als het dertig dagen of langer droog blijft. Welke maatregelen zou je in dat licht moeten treffen, wat is het handelingsperspectief?”

Rijkswaterstaat en waterschappen hebben gratis toegang tot OWASIS, omdat het instrument beschikbaar wordt gesteld en gefinancierd vanuit het programma Slim Watermanagement waarin zij samenwerken. Dit programma is een maatregel in het kader van het Deltaplan Zoetwater. OWASIS is mede geïnitieerd door Joost Heijkers van Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (HDSR). Bij de ontwikkeling en financiering van het product zijn naast HDSR en HydroLogic ook Wageningen Environmental Research, STOWA/SAT-WATER en de European Space Agency betrokken.

Mogelijkheden voor verbetering
Het huidige systeem staat, stelt Spijker. Dat wil niet zeggen dat de ontwikkelaars achterover leunen. Hij ziet vooral op twee vlakken mogelijkheden voor verbetering. “In OWASIS wordt nu al aardig de werkelijkheid van het grondwatersysteem nagebootst, maar we denken dat verdere verbetering mogelijk is door te assimileren met actuele grondwatermetingen. Ook op satelliet gebaseerde bodemvochtmetingen bieden potentie voor OWASIS 2.0.”

OWASIS draagt een steentje bij aan de operationele samenwerking tussen beheerders, besluit Spijker. “Het systeem zorgt voor een transparante gezamenlijke informatiebasis. Neem de samenwerking van Rijkswaterstaat en vier waterschappen in de regio van het Amsterdam-Rijnkanaal en het Noordzeekanaal. Zij beschikken nu allemaal over dezelfde informatie. Daardoor kunnen ze bijvoorbeeld bij wateroverlast gemakkelijk zien waar nog ruimte is om water op te vangen.”

OWASIS beschikbare bodemberging 02 06 2020 De beschikbare bodemberging op 2 juni 2020 volgens OWASIS. Toelichting: het beeld laat zien dat de bodem al behoorlijk droog is. Dat geldt voor heel het land, maar sterker voor de zandgronden in het oosten en zuiden. Omgekeerd betekent dit dat er volop ruimte in de bodem is om neerslag op te vangen en dat - ook in het geval van verwachte serieuze neerslag - het devies voor waterbeheerders blijft: water vasthouden.