Panel van experts pleit voor watercommissaris in Vlaanderen

Hoe kan Vlaanderen zich beter wapenen tegen overstromingen en watertekorten? Hiervoor heeft een internationaal deskundigenpanel met de Nederlandse watergezant Henk Ovink als voorzitter een strategie met tien acties en een plan van aanpak opgesteld. De experts bevelen aan om de regie over waterzekerheid in handen te leggen van een watercommissaris.

Het panel Hoogwaterbeveiliging met Vlaamse en buitenlandse deskundigen is vorig jaar in oktober in het leven geroepen door de Vlaamse ministers Zuhal Demir (Omgeving) en Lydia Peeters (Mobiliteit en Openbare Werken). Dat gebeurde naar aanleiding van de enorme wateroverlast in Wallonië in juli 2021. In het advies Weerbaar Waterland komen de experts nu met een aangepaste strategie voor waterzekerheid in Vlaanderen, tegen de achtergrond van de impact van de klimaatverandering.

In het ergste geval zou volgens een recente studie een ‘waterbom’ in Vlaanderen kunnen leiden tot een schade van meer dan acht miljard euro, om nog maar te zwijgen over het persoonlijke leed. In het adviesrapport wordt opgemerkt dat een jaar geleden er ook in Vlaanderen aanzienlijke schade was, maar dat de mensen langs de Maas, Dijle en Demer nipt ontsnapten aan een grote ramp.

Tien samenhangende acties
Het advies gaat over de bescherming bij zowel extreme regenval als langdurige droogte. Tien met elkaar samenhangende acties staan centraal (zie het kader Tienpuntenplan). Ook is er een plan van aanpak opgesteld, om de strategie zo snel mogelijk tot uitvoering te brengen.

Cover advies Weerbaar Waterland

Volgens het panel zijn er al intenties om toekomstbestendig en geïntegreerd aan de slag te gaan, maar wordt in de praktijk water nog altijd te veel en te snel afgevoerd. Een gewenst niveau van waterveiligheid kan in Vlaanderen alleen worden bereikt, als de natuurlijke werking van het watersysteem in elk bovenstrooms landschap en elke vallei wordt hersteld en weer opgebouwd.

Maximaal water vasthouden en bergen
Het panel presenteert de formule ‘waterveiligheid + waterbeschikbaarheid = waterzekerheid’. Het is belangrijk om water overal maximaal vast te houden en te bergen in plaats van steeds verder in te perken. Hierbij moet absolute prioriteit worden gegeven aan op de natuur gebaseerde oplossingen.

Om te bereiken dat overal ruimte voor water aanwezig is, onderscheidt het panel vier verschillende typen gebieden ofwel waterwerven: de getijdenrivieren, de waterlopen, het landschap en de steden en dorpen. Elk gebied heeft een andere functie in het watersysteem en daarom is een eigen uitvoeringsstrategie nodig. De kust is ook nog een waterwerf, maar hiervoor bestaat al een masterplan.

Regie over waterzekerheid door watercommissaris
Dit alles vraagt om een forse omslag op een zeer breed terrein, van het Vlaamse tot het lokale niveau en van de planvorming tot de uitvoering en het beheer. Het panel beveelt aan om voor het overstromingsrisicobeheer heldere en eenduidige waterveiligheidsdoelen vast te leggen, want die zijn er nu nog niet.

Ook zijn de bevoegdheden momenteel versnipperd. Volgens de experts is er op Vlaams niveau een duidelijke regie nodig. Zij adviseren om hiervoor een watercommissaris aan te stellen, als onderdeel van de actie ‘Drie maal mandaat, van regie tot uitvoering’. De watercommissaris heeft een wettelijk verankerd mandaat voor de regie over de waterzekerheid en beschikt over een eigen team.

Ovink: het is nu of te laat
Panelvoorzitter Henk Ovink noemt in zijn voorwoord van het adviesrapport de waterbom van juli 2021 zowel een wake-upcall als een röntgenfoto die alles op scherp heeft gezet. “De ramp drukte ons met de neus op de harde waarheid: zo kan het écht niet langer.” In het algemeen wordt beseft dat herstel van het systeem nodig is, maar het stokt bij de concretisering en uitvoering. De kosten van nietsdoen zijn echter groter dan die van actie. “We hebben echt geen excuus, we moeten nu handelen, en met impact.”

Henk Ovink 180 vk 2 Henk Ovink

Daarom hebben de deskundigen zich niet beperkt tot de analyse, maar ook doorgepakt op de uitvoering en de organisatie. Het is nu of te laat, is de boodschap van Ovink aan de Vlaamse regering. “We reiken u geen vrome wensen aan, geen abstractie, maar concrete adviezen, die u ziet terugvertaald in tien concrete acties. Dit advies is immers niet het slot, maar een nieuw begin, de start voor een herijkte systemische aanpak voor waterveiligheid en waterzekerheid in Vlaanderen.”

Minister Demir: goede leidraad voor toekomst
De beleidsaanbevelingen maken duidelijk dat er verder en sneller moet worden geïnvesteerd in waterbeheersing, reageert Vlaams minister Peeters. Zij gaat hiermee meteen aan de slag. “Want: ‘the future is now’ en we moeten toekomstige generaties zoveel mogelijk vrijwaren van de schadelijke gevolgen van zo een waterbom. Het is vijf na twaalf.”

Haar collega Demir noemt het advies een goede leidraad voor de toekomst. Zij wijst erop dat met de Blue Deal al fundamenten voor het toekomstige waterbeleid zijn gelegd. “Stap voor stap geven we water in Vlaanderen opnieuw meer ruimte, waar die ruimte vroeger vooral werd afgenomen.”

TIENPUNTENPLAN
1) Heldere, geïntegreerde en taakstellende waterdoelen: van diverse en vage waterkwantiteitsdoelstellingen naar geïntegreerde waterdoelen.
2) Geïntegreerde en adaptieve actieprogramma’s per deelbekken: van een reactieve verzameling van losse sectorale acties naar een uitvoeringsgerichte taakstelling op deelbekkenniveau.
3) Water, bodem en klimaat sturen nieuwe rechtszekerheid: Van vrijblijvende wateradviezen en onzekere uitvoering naar een robuust en rechtszeker ruimtelijk en uitvoeringskader.
4) Drie maal mandaat, van regie tot uitvoering: van een uitvoering afhankelijk van vrijwilligheid en vertraagd door versnipperde bevoegdheden naar een duidelijke regie.
5) Vier Vlaamse waterwerven: van projectmatige werking naar een permanente sectoroverschrijdende aanpak gericht op uitvoering.
6) Verankerd Waterzekerheidsfonds: van jaarlijkse projectbudgetten naar een legislatuuroverschrijdende systeemaanpak (een systeemaanpak voor meer regeerperiodes, red.).
7) Paraatheid van mensen en infrastructuur: van relatieve onwetendheid naar verhoogde zelfredzaamheid.
8) Cultuuromslag: van individuele risico’s naar maatschappelijke winst.
9) Vlaams Kennis- en Innovatieprogramma: van sectorale wetenschappelijke ontwikkeling naar transdisciplinaire en praktijkgerichte innovatie.
10) Grensoverschrijdende aanpak en samenwerking: van een reactieve, afwaarts gelegen regio naar voorloper in Europese hoogwaterbeveiliging.