Het liet lang op zich wachten maar door het kletsnatte weer van de afgelopen tijd heeft Waterschap Rijn en IJssel de onttrekkingsverboden voor oppervlakte- en grondwater in de Achterhoek en de Liemers kunnen opheffen. Heemraad Peter Schrijver spreekt van een kwetsbaar evenwicht bij het grondwater. “Alles is nu op orde maar het moet wel blijven regenen.”
Boeren en andere partijen mogen sinds vorige week woensdag (18 januari) weer water halen uit de rivieren, beken en sloten in de Achterhoek en de Liemers. Door de regenval zijn de waterstanden voldoende hersteld. Waterschap Rijn en IJssel had het onttrekkingsverbod voor oppervlaktewater in juli 2022 ingesteld in beide Gelderse streken. Zij beslaan samen het grootste deel van het werkgebied van het waterschap.
Bij het instellen en opheffen van een algemeen onttrekkingsverbod kijkt Waterschap Rijn en IJssel naar aspecten als het neerslagtekort, de hoogte van de waterpeilen, de grondwaterstanden en het percentage van beken dat nog niet stroomt, in combinatie met een deskundigenoordeel. De seinen staan inmiddels op groen. Zo stroomt momenteel in alle beken water, terwijl dat twee maanden geleden in de meeste niet zo was.
Peter Schrijver (foto: Ivo Hutten)
Heemraad Peter Schrijver van Waterschap Rijn en IJssel die onder andere droogte en grondwater in zijn portefeuille heeft, vindt dat het uiteindelijk nog vlug is gegaan. “Begin december was het nog steeds hartstikke droog in ons werkgebied. Dat is omgeslagen en vooral begin januari was het kletsnat. Ons oppervlaktewatersysteem herstelt zich gelukkig vrij snel en is nu eigenlijk overal op peil.”
Bij grondwater beeld weer normaal
Ook het grondwatersysteem is goed aangevuld, zegt Schrijver: “Het beeld is weer normaal. Daarbij hoort een kleine kanttekening. Nu het een paar dagen droog is, zien we de grondwaterstanden weer wat wegzakken. Het is een kwetsbaar evenwicht. Alles is op orde volgens onze parameters maar het moet wel blijven regenen. Ook een pak sneeuw helpt heel goed.”
In de natuurgebieden De Zumpe (in de gemeente Doetinchem) en Stelkampsveld (tussen de plaatsen Barchem en Borculo) was het niet toegestaan om grondwater op te pompen. Ook dit verbod is op 18 januari ingetrokken, omdat de grondwatervoorraad intussen voldoende is aangevuld. Volgens Schrijver is dat uitzonderlijk laat. “Meestal zijn de grondwaterstanden in deze gebieden in december hersteld. Het is nog nooit gebeurd dat we het verbod niet hebben kunnen opheffen, maar ik sluit voor de toekomst niets meer uit.”
De maatregel geldt alleen voor particuliere onttrekkingen. “Wij hebben in 2018 besloten dat het niet langer verantwoord was dat agrariërs in de twee kwetsbare natuurgebieden nog water zouden oppompen. Daarom is er een regeling gekomen om hun bronnen voor beregening buiten deze gebieden te plaatsen. Dat is inmiddels gebeurd.”
Veel droogtemaatregelen sinds 2018
Waterschap Rijn en IJssel neemt in de Achterhoek en de Liemers verschillende maatregelen tegen droogte in het kader van het programma Elke druppel de grond in. Hierbij hebben zich meer dan 420 grondeigenaren en andere partijen aangesloten. Schrijver: “Wij zijn in 2018, het eerste extreem droge jaar uit de recente tijd, begonnen met het nemen van maatregelen om water langer vast te houden en daarmee de grondwaterstanden aan te vullen.”
'We zetten tegenwoordig het waterpeil in de winter op maximaal niveau op, en soms zelfs nog hoger. Hiermee geven we water de gelegenheid om te infiltreren in de grond.'
De opeenvolging van droge jaren - met 2021 als enige uitzondering in vijf jaar - hebben tot een omslag in de aanpak geleid. “We hadden vóór 2018 nog niet eerder onttrekkingsverboden ingesteld en moesten ook procedures voor bijvoorbeeld de bescherming van vissen bedenken. Het is nu helaas onze standaardmethode van werken geworden.”
Schrijver vertelt dat het waterschap van oudsher stuurde op een lager peil in de winter dan in de zomer. Dat beleid is vijf jaar geleden aangepast. “Sindsdien zetten we het waterpeil in de winter op maximaal niveau op, en soms zelfs nog hoger. Hiermee geven we water de gelegenheid om te infiltreren in de grond.”
Het waterschap heeft een duidelijk beleidsvoornemen geformuleerd, vertelt de heemraad. “Wij hebben de ambitie om jaarlijks 100 millimeter extra van het neerslagoverschot vast te houden. We zijn nu voor deelgebieden aan het uitwerken welke maatregelen daarbij horen.”
Honderden extra droogtestuwen
De afgelopen jaren zijn in het kader van Elke druppel de grond in extra droogtestuwen geplaatst. Met nummer 200 werd in december een kleine mijlpaal bereikt. Het gaat om een laagdrempelige maatregel, zegt Schrijver. “We plaatsen de stuwen zowel in onze eigen watergangen als in de watergangen van particuliere grondeigenaren. De komende jaren zullen er zeker nog honderden bijkomen. De maatregel is effectief door het grote aantal.”
Waterschap Rijn en IJssel wil ook peilgestuurde drainage door boeren stimuleren. “Dat kan al op een simpele manier door een bochtje op een drainagebuis te zetten, met een uitloop naar boven. Daarmee verhoog je het drainageniveau. We zijn nu nog met de maatregel aan het experimenteren maar willen deze gaan uitrollen.”
In het drinkwatergebied ’t Klooster (bij de plaats Hengelo in de Achterhoek) is in een 2021 een proef gestart waarbij boeren vroeg in het jaar overtollig water in de bodem pompen. Het project is een succes en wordt dit jaar met meer deelnemers voortgezet, vertelt Schrijver. “Het bevloeien van weilanden zorgt in ’t Klooster voor een goede aanvulling van het grondwater, terwijl er geen negatieve neveneffecten optreden zoals extra uitspoeling van nutriënten.”
Grootschalige projecten voor aanpassing van watersysteem
Er zijn daarnaast grootschalige projecten. Schrijver noemt als voorbeeld de landgoederenzone in de Achterhoek. “Hier zijn we bezig met de volledige herinrichting van het watersysteem.” Ook lopen er studies of nog meer kan worden gedaan tegen droogte. “We hebben momenteel handelingsperspectief door het neerslagoverschot in de winterperiode. Wij zullen echter zeker nog ingrepen in ons systeem moeten doen om dat overschot zo goed mogelijk te benutten en vast te houden.”
'Het is een illusie om te denken dat het grondwater op niveau kan worden gehouden wanneer het langdurig zeer droog en warm is. Dat lukt gewoon niet.'
In de Achterhoek is de kwetsbaarheid het grootst in Winterswijk en omgeving, onderdeel van het Oost-Nederlands plateau. “Het grondwaterpakket is hier heel dun. Er zitten keileemlagen in de ondergrond, waardoor het erg snel tot afstroming komt maar ook erg snel droog is. Dat zorgt voor veel problemen voor landbouw en natuur. Wij zijn aan het kijken hoe we het watersysteem in het gebied robuust voor de toekomst kunnen maken, in combinatie met de stikstofopgave.”
In de Liemers, de streek achter Arnhem, heeft de droogteproblematiek een ander karakter, zegt Schrijver. De ondergrond is van klei in plaats van zand. “Daarom is er onder meer discussie over zettingsproblemen in verband met de funderingen van woningen. In de Liemers zijn er ook verkenningen naar geschikte oplossingen.”
Tegengaan van structurele effecten van klimaatverandering
De maatregelen die Waterschap Rijn en IJssel neemt, zijn bedoeld om de structurele effecten van klimaatverandering te verzachten. Het is volgens Schrijver echter een illusie om te denken dat het grondwater op niveau kan worden gehouden wanneer het langdurig zeer droog en warm is, zeker op de hoge zandgronden in de Achterhoek. “Dat lukt gewoon niet. Dan moeten we met noodmaatregelen zo goed mogelijk de periode van extreme droogte zien door te komen.”
VALLEI EN VELUWE NOG IETS LATER
Waterschap Vallei en Veluwe heeft nog iets later dan Waterschap Rijn en IJssel de vanwege droogte ingestelde onttrekkingsverboden van oppervlaktewater en grondwater ingetrokken. Dit is ingegaan op woensdag 25 januari. Door de vele neerslag van de afgelopen weken zijn de verboden niet meer nodig, meldt Waterschap Vallei en Veluwe. De uitzondering vormen de permanente onttrekkingsverboden voor kwetsbare beken met waardevolle natuur en kwetsbare natuurgebieden die van grondwater afhankelijk zijn.
LEES OOK
H2O Actueel (november 2022): Zorgen over droogte in Oost-Nederland
