Door op een goede manier maatregelen en instrumenten te combineren is drinkwaterbesparing mogelijk, volgens een verkenning die Berenschot uitvoerde in samenwerking met Arcadis. Zo is voor huishoudens onder meer het opslaan en gebruiken van hemelwater en het gebruik van huishoudwater interessant. De effectiviteit van financiële en fiscale instrumenten voor waterbesparing is onzeker, al kunnen zij wel een besparingsaanpak versterken.
De adviesbureaus hebben gekeken naar effectieve maatregelen en instrumenten om water te besparen en wat hiervan het besparingspotentieel is. Het onderzoeksrapport is vorige week door minister Mark Harbers van Infrastructuur en Waterstaat aangeboden aan de Tweede Kamer. Volgens hem laat de verkenning zien dat drinkwaterbesparing mogelijk is met een combinatie van maatregelen en instrumenten.
Verminderen van drinkwatergebruik kabinetsambitie
De minister wijst in zijn aanbiedingsbrief op de kabinetsambitie die in de Kamerbrief over ‘water en bodem sturend’ uit november 2022 is geformuleerd: ‘We werken toe naar een drinkwatergebruik per hoofd van de bevolking van 100 liter in 2035 (thans 125 liter) en beperken van laagwaardig gebruik van drinkwater. Grootverbruikers vragen we het drinkwatergebruik ook met 20 procent te reduceren. Zo beperken we het effect van toename van de watervraag in relatie tot de schaarsere beschikbaarheid van water.’
Harbers wil samen met stakeholders komen tot een passende mix van maatregelen en instrumenten om de doelen voor korte en lange termijn te realiseren. Enkele maatregelen die al in de novemberbrief waren aangekondigd, worden op korte termijn opgepakt. Het gaat om het maken van een nationaal plan van aanpak voor drinkwaterbesparing op basis van de verkenning en het bekijken van hoe het beleidsinstrument beprijzing het beste kan worden ingezet.
Tevens worden met de verenigingen van drinkwaterbedrijven (Vewin) en grootzakelijke gebruikers (VEMW) afspraken gemaakt over drinkwaterbesparing bij alle watergebruikers. Het leveren van drinkwater voor koeling van grootzakelijke waterverbruikers, bijvoorbeeld datacenters, wordt beperkt.
Toekomstige drinkwatervoorziening onder druk
De onderzoekers van Berenschot en Arcadis wijzen er in hun rapport op dat na een jarenlange daling het drinkwatergebruik in Nederland sinds 2015 weer toeneemt. De natuurlijke beschikbaarheid van bronnen neemt echter juist af. De stijgende vraag zet de toekomstige drinkwatervoorziening en in sommige gebieden het watersysteem als geheel onder druk. Daarom is bewust en zuinig drinkwatergebruik een hoofddoel in de Beleidsnota Drinkwater voor de periode 2021-2026. Hiervoor zijn extra inspanningen nodig, ook op beleidsgebied.
Huishoudens en een deel van de zakelijke sector (voedingsmiddelenindustrie, chemische industrie en landbouw) zijn samen verantwoordelijk voor 85 procent van het totale drinkwatergebruik. Voor deze sectoren zijn in de verkenning in totaal 23 drinkwaterbesparingsmaatregelen geïdentificeerd. Sommige maatregelen zorgen voor een structurele besparing, terwijl andere gericht zijn op het verminderen van de piekvraag tijdens warme en droge periodes. Bij elke maatregel kunnen een of meer van drie soorten instrumenten voor de korte en lange termijn worden ingezet: financieel (stimuleren, ontmoedigen, fiscale prikkels), reguleren (verplichten of verbieden met wet- en regelgeving) en gedragsbeïnvloeding (communicatie en bewustwordingscampagnes).
Vooral bij huishoudens potentieel voor besparing
Een groot deel van het besparingspotentieel ligt bij de huishoudens, omdat zij 74 procent van het Nederlandse drinkwater verbruiken. De meeste effectieve maatregelen richten zich op de douche, het toilet en de wasmachine (zie tabel onderaan). Zowel het opslaan en gebruiken van hemelwater als het gebruik van huishoudwater is interessant, met als kanttekening dat deze maatregelen geen risico’s voor de volksgezondheid mogen opleveren. Volgens de onderzoekers zijn het sproeien van de tuin of het spoelen van toiletten dan logische toepassingen.
In de zakelijke sector kan de aard van het drinkwatergebruik aanzienlijk variëren. Daarvan hangt sterk af welke besparingsmaatregelen kansrijk zijn. Maatregelen kunnen onder meer gericht zijn op waterzuinige productieprocessen, het hergebruik van drinkwater en het gebruik van een ander type water, zoals hemelwater, effluent van rioolwaterzuiveringsinstallaties en oppervlaktewater.
Effectiviteit financiële en fiscale instrumenten onzeker
Hoe zit het met de effectiviteit van financiële en fiscale instrumenten? Volgens de opstellers van de verkenning is deze effectiviteit onzeker vanwege de relatief lage prijselasticiteit. Voor een echte invloed op het drinkwatergebruik is waarschijnlijk een verhoging van meer dan 20 procent van de drinkwatertarieven nodig. Dat is echter mogelijk maatschappelijk ongewenst.
Wel kunnen financiële en fiscale instrumenten een besparingsaanpak versterken. De onderzoekers presenteren een aantal mogelijkheden om aanpassingen door te voeren in de drie fiscale onderdelen van het drinkwatertarief: Belasting op Leidingwater, btw en provinciale grondwaterheffing.
Het rapport eindigt met de aanbeveling om de kennisbasis te versterken, omdat er nog de nodige onduidelijkheden zijn over de effectiviteit van maatregelen en instrumenten. Daarom wordt er gepleit voor het meer frequent en fijnmazig monitoren van de ontwikkeling van het drinkwatergebruik, het uitvoeren van pilots en experimenten en het structureel monitoren van de werking van instrumenten en maatregelen in de praktijk.
Vewin positief over gebruik van huishoud- en regenwater
Vewin geeft in een reactie op de verkenning aan dat de door minister Harbers aangekondigde nationale aanpak voor waterbesparing noodzakelijk is. Voor de drinkwaterbedrijven blijft een stevige inzet op de watertransitie vanuit het principe van ‘water en bodem sturend’ voorop staan en daarmee dus het beter vasthouden van water. Het is van groot belang dat bij de beoordeling van mogelijke instrumenten en maatregelen voor drinkwaterbesparing de volksgezondheid altijd het primaire criterium is.
De ministeries van Infrastructuur en Waterstaat en van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties willen samen met de drinkwatersector gaan onderzoeken hoe de toepassing van huishoudwater en regenwater verruimd kan worden. Vewin staat hier positief tegenover. De vereniging van waterbedrijven pleit voor aanpassing van het Bouwbesluit, zodat bij nieuwbouw voorwaarden gesteld kunnen worden over regenwateropvang en gebruik van huishoudwater in plaats van drinkwater.
Bron: eindrapportage Bewust en zuinig drinkwatergebruik, verkenning effectief instrumentarium
