Laaggelegen eilandgroepen in de Grote Oceaan en delta’s worden in de strijd tegen de stijgende zeespiegelstijging veel te snel opgegeven. Dat schrijft een groep wetenschappers in een kritisch artikel in Nature over wereldwijde klimaatadaptatie. Het verhaal dat de stijging van de zeespiegel onvermijdelijk zal leiden tot onbewoonbaarheid van deze gebieden, zoals de Polynesische eilandengroep Tuvalu, is politiek gemotiveerd, aldus de onderzoekers. Ze bepleiten een herijking van het mondiale adaptatiebeleid en willen serieuze aandacht en steun voor lokale aanpassingsprojecten voor deze kwetsbare gebieden.
De wetenschappers, onder wie Ruben Dahm van onderzoeksinstituut Deltares en Ingrid Boas van Wageningen University, betogen dat vooral gebieden in het mondiale Zuiden snel als onbewoonbaar worden bestempeld in de aanpak van de zeespiegelstijging. Dit ‘narratief’, dat volgens de onderzoekers wordt gevoed door internationale organisaties, wetenschappers en journalisten, ondermijnt pogingen van bewoners om hun kwetsbare eilanden weerbaar te maken tegen de gevolgen van de klimaatverandering.
“Het narratief over onvermijdelijke onbewoonbaarheid dreigt dergelijke inspanningen bij voorbaat af te schilderen als naïef of zinloos, waardoor ze niet serieus worden beoordeeld op haalbaarheid en er geen fondsen en expertise worden aangetrokken”, schrijven de onderzoekers, die erop wijzen dat bewoonbaarheid wordt bepaald door menselijk handelen en geen direct gevolg is van klimaatveranderingen.
Politiek bepaald
Het narratief over onbewoonbaarheid is slechts gedeeltelijk gestoeld op wetenschap, schrijven de onderzoekers. Het wordt volgens hen ook politiek bepaald, gebaseerd op het dogma dat sommige plaatsen in de wereld meer waarde hebben dan andere.
De onderzoekers plaatsen hier ethische vraagtekens bij omdat het voor sommigen de mogelijkheden tot adaptatie uitsluit, terwijl anderen deze mogelijkheden behouden. Dit staat het haaks op soevereiniteits- en zelfbeschikkingsrecht dat voor alle volken moet gelden, aldus het betoog.
Daarbij speelt volgens de onderzoekers mee dat het globale Noorden de ideeën over toekomstige klimaataanpassingen domineert, waarbij lokale kennis vaak wordt gemarginaliseerd. Als verklaring voor die dominantie leggen de onderzoekers een link met het koloniale verleden van Europese landen.
Nederland
In het mondiale Noorden wordt nauwelijks gesproken over bij voorbaat opgegeven gebieden. In het artikel wordt laaggelegen Nederland als voorbeeld genoemd. Lang niet alle Nederlanders maken zich zorgen over de zeespiegelstijging. Ze weten zich beschermd door eeuwen van kennis en expertise in deltamanagement, bovendien is er het deltaprogramma. Ook als bij enkele meters zeespiegelstijging radicalere aanpassingen nodig zijn, is het opgeven van de laagste delen geen issue in het adaptatiedebat.
De onderzoekers zien het als een indicatie dat bepaalde regio’s in de aanpassing aan de klimaatverandering minder kans hebben om zelfbeschikkingsrecht uit te oefenen of toegang te krijgen tot aanpassingsinvesteringen.
Tuvalu
Neem de archipel Tuvalu. Net als andere kleine eilandstaten in de Grote Oceaan wordt ze gemakkelijk als verloren weggezet door de zeespiegelstijging, aldus Deltares-onderzoeker Dahm. “Ze worden gezien als passieve slachtoffers en als klimaatvluchtelingen, waardoor donoren huiverig zijn om in hun aanpassingsplannen te investeren. Dit maakt het bijna tot een self-fulfilling prophecy.”
Ter illustratie wijzen de onderzoekers op de grote media-aandacht tijdens de COP27 in Glasgow voor de aankondiging van de regering van Tuvalu om een onlineversie van de archipel te bouwen, zodat de eilandengroep virtueel blijft voortbestaan als ze wegzinkt in de stijgende oceaan. Voor de plannen van dezelfde regering voor grootschalige landaanwinning, verplaatsing van de luchthaven en herbebossing van bestaand laaggelegen gebied had de pers veel minder aandacht, stellen de onderzoekers. “Mogelijk omdat het niet past in het verhaal van onvermijdelijke onbewoonbaarheid.”
Toekomstverhalen
Toekomstverhalen zijn belangrijk bij klimaatadaptatie, schrijven de onderzoekers. Daarom moet het wereldwijde adaptatiebeleid worden aangepast, zodat recht wordt gedaan aan het zelfbeschikkingsrecht van kwetsbare gebieden in het globale Zuiden, ook in mondiale verdragen zoals het Klimaatakkoord van Parijs en verdragen van de Verenigde Naties.
Het gaat daarbij om twee principes: bevolkingen in het globale Zuiden definiëren hun eigen aanpak over de toekomst van klimaatadaptatie en stellen deze beschikbaar aan de collectieve wetenschap en besluitvorming. Voorts is het aan journalisten, beleidsmakers, academici en anderen om het narratief over de onvermijdelijke onbewoonbaarheid bij te stellen.
