We moeten leren van storm Boris (en andere hoogwatergebeurtenissen)

De extreme regenval en overstromingen in Centraal- en Oost-Europa als gevolg van storm Boris zijn een duidelijke reminder van de mogelijke gevolgen van extreem weer. Hiervan leren is belangrijk, ook voor Nederland.

door Marjolijn Haasnoot

Marjolijn HaasnootDoor klimaatverandering komen extremen steeds vaker voor. De intensiteit van hevige neerslag neemt gemiddeld met 7 procent toe bij iedere graad opwarming. Met de huidige wereldwijde opwarming van 1.2°C is ze daarmee zo’n 8 procent toegenomen en in Europa - met 2°C opwarming – is dat dus zo’n 14 procent. Maar niet alleen de intensiteit, ook de duur is bepalend voor de gevolgen.

Het door storm Boris getroffen gebied is ontzettend groot. En als je de beelden ziet, dan zal de schade naar verwachting ook groot zijn. Het aantal slachtoffers lijkt daarentegen mee te vallen. In vergelijking met eerdere overstromingen in Europa (1997, 2002, 2021) is het nu aanzienlijk minder (zo’n 10 i.p.v. 100-250). Studies laten zien dat dit overeenkomt met het beeld wereldwijd: een daling van het aantal slachtoffers en toename van de schade.

Goede waarschuwingssystemen helpen hierbij. Door waarschuwingen nauwkeuriger te maken en ook aan te geven wat te verwachte gevolgen zijn en wat te doen, kunnen veel slachtoffers worden voorkomen. De toename van de schade is volgens internationale studies te wijten aan de socio-economische ontwikkelingen in overstroombare gebieden.

Meer ruimte geven aan rivieren heeft in Europa nog veel potentie om overstromingen te beperken, concludeerde het klimaatpanel IPCC

En hoewel de schade minder toeneemt dan deze ontwikkelingen, valt hier wellicht nog wat winnen door adaptatie, bijvoorbeeld het beperken van ontwikkelingen of alleen aangepast bouwen in risicogebieden. Ook meer ruimte geven aan rivieren heeft in Europa nog veel potentie om overstromingen te beperken, zo concludeerde het klimaatpanel IPCC.

Het hoogwater van 2023/2024 in Nederland leert ons dat het belangrijk is rekening te houden met samenvallende en opeenvolgende gebeurtenissen, zoals storm op zee, langdurige neerslag en hoog water op de rivieren. Afzonderlijk waren het geen extreme gebeurtenissen, maar samen wel een belangrijke stresstest voor het systeem.

Een recente studie van Expertise Netwerk Waterveiligheid evalueerde de situatie en gaf aan dat bevers tijdens het hoogwater gaten hadden gegraven in dijken die pas na het hoogwater zijn gedetecteerd. Ook werd geconstateerd dat drijfhout en kleine gaten voor aantasting zorgen van de sterkte en dat door de lange duur calamiteitenorganisaties zoals waterschappen in 2023/2024 flink werden belast.

Ook waren sommige dijken in onderhoud waardoor extra maatregelen genomen moesten worden. Hoewel dijkversterkingen juist in de zomerperiode plaatsvinden omdat dan de kans op hoogwater dan klein is, hebben we bij het zomerhoogwater in de Maas in 2021 ervaren dat extreme situaties ook dan kunnen optreden.

Samenwerking tussen landen is voorts belangrijk gebleken, voor zowel waarschuwen als voor het nemen van maatregelen tijdens het hoogwater en bij langetermijnplanning. Hierbij denk ik aan overtoppen of juist ‘release’ van water bij reservoirs, zoals bij storm Boris gebeurde en ook in 2021 in België. Ook onverwachte niet klimaatgerelateerde gebeurtenissen kunnen van invloed zijn op de gevolgen. Zo stortte in Dresden vlak voor het hoogwater een brug in wat de afvoer sterk had kunnen beperken als deze niet tijdig opgeruimd was.

Met de nieuwe inzichten kunnen we scenario’s en modellen verbeteren en gebruiken om nieuwe stresstesten te doen

Met de nieuwe inzichten kunnen we scenario’s en modellen verbeteren en gebruiken om nieuwe stresstesten te doen. Zo testte Deltares wat er gebeurt als de extreme neerslag van 2021 in zijn geheel over Nederland was gevallen. Maar niet alleen klimaatgerelateerde gevolgen moeten worden meegenomen in het ontwikkelen van operationele en adaptatieplannen voor de lange termijn. Een belangrijke rode draad in hoogwaterevaluaties is ook dat veel onverwachte zaken optreden die achteraf logisch zijn maar die niemand voorzag.

De hoogwaters tonen het belang aan van leren van gebeurtenissen en oefenen met uitvoering van grotere maatregelen in tijden van (klimaat)verandering. Zonder passend waterbeheer kunnen we niet veilig blijven leven in onze delta. Dat pleit voor het op peil houden van kennis en capaciteit in de ‘Delta Community’, bij onderzoekers, beleidsmakers en uitvoerders.

Marjolijn Haasnoot is onderzoeker klimaatadaptatie bij Deltares en Universiteit Utrecht en schrijft een column in het vakblad

LEES OOK 

• Laten we het onvoorstelbare in beeld brengen
• Schoon drinkwater: sturende keuzes zijn dringend nodig
• We staan voor fundamentele keuzes in het waterbeheer
• Hoe je van klimaatadaptatie blij kunt worden!
• Drogredeneringen in het klimaatdebat
• Klimaatverandering zal ons nog meer gaan verrassen
• Natuur en klimaatmitigatie serieus meenemen