Een tekort aan schoon drinkwater, zou dat in ons land ook kunnen gebeuren? Het is moeilijk voor te stellen, zeker in een waterland als Nederland. Toch gebeurde zoiets in de recente zomers, een paar honderd kilometer verderop.
door Marjolijn Haasnoot
Mijn vrienden hadden vorig jaar een fijne vakantie gehad in Zuid-Frankrijk, maar ze vertelden ook iets verontrustends: er was een gebrek aan drinkwater. Dit was alleen verkrijgbaar in de winkel en ze konden maar beperkt inkopen.
Terwijl de zomer dit jaar nog moet beginnen, kondigt de overheid in Catalonië aan dat niet alleen de landbouw, maar ook inwoners te maken gaan krijgen met strengere regels voor watergebruik. Het water in de reservoirs staat uitzonderlijk laag na meerdere droge jaren en een paar jaar opleggen van restricties zijn niet voldoende. Het noodplan is in werking gesteld.
Meerjarige droogte past in het beeld van de gevolgen van klimaatverandering, maar is zeker niet de enige veroorzaker van dit probleem. Het verergert de problemen vooral. Vervuiling door bijvoorbeeld illegale lozingen en emissies (PFAS, meststoffen), en toename van watergebruik beïnvloeden de beschikbaarheid van schoon water. Dat laatste gebeurt onder invloed van allerlei ontwikkelingen, maar ook in reactie op de droogte, als vorm van adaptatiemaatregel dus. Zo is het aantal beregeningsinstallaties na droge jaren toegenomen, en daarmee dus ook het (potentiële) watergebruik.
Meerjarige droogte verergert de problemen vooral
Genoeg drinkwater en een goede waterkwaliteit zijn de basis voor het leven. Dat geldt niet alleen voor de mens, maar ook voor de natuur. En deze existentiële opgave vraagt om ingrijpen. Je zou een aantal gidsprincipes kunnen vaststellen en deze veel meer sturend laten zijn bij keuzes rondom ruimtelijke ordening en watergebruik:
Principe 1 Pak het probleem aan bij de bron, zowel wat betreft watergebruik als waterkwaliteit. Dit vraagt om een goede regie op vergunningsverleningen voor onttrekkingen en lozingen en het monitoring en handhaven daarvan. Vergunningen worden alleen nog verleend als er een maatschappelijke meerwaarde is. De vervuiler draait op voor de kosten van waterzuivering. Ook dit vraagt om extra monitoring en wellicht forensisch werk om de vervuiler te achterhalen.
Principe 2 Net als bij andere hulpbronnen, moeten we veel meer gaan nadenken over circulariteit en zo veel mogelijk hergebruiken en schoon terug leveren. Hierin worden al stappen gemaakt. Laten we dit verder versnellen.
Principe 3 Begin met het afbouwen van watergebruik dat geen maatschappelijke meerwaarde heeft en niet past bij het principe van ‘water en bodem sturend’. Een voorbeeld: één van de dingen die we onder ogen moeten zien is dat een zoetwatersysteem in de kustpolders niet meer vanzelfsprekend is in de toekomst, vanwege de grenzen aan het systeem. Er is simpelweg niet altijd meer voldoende water om het zoet te houden. Door dit los te laten, en op sommige plekken de verzilting toe te laten en het landgebruik hierop aan te passen, kan het beschikbare zoete water op andere plekken gebruikt worden.
Principe 4 Maak waterkwaliteit meer toekomstbestendig. Als gevolg van klimaatverandering komen warme en droge periodes vaker voor. Daardoor komt de waterkwaliteit nog verder onder druk te staan. Want als het warm en droog is zoeken we verkoeling in/bij een (zwem)waterplas terwijl de vraag naar water voor huishoudens en irrigatie het hoogst is.
In Nederland waarschuwen watermanagers al langer voor problemen met waterkwaliteit en beschikbaarheid van schoon drinkwater. Toch lijkt er onvoldoende te gebeuren. Is er een ramp nodig, of gaan we nu eindelijk handelen naar wat de situatie vraagt?
Marjolijn Haasnoot is onderzoeker klimaatadaptatie bij Deltares en Universiteit Utrecht
Deze column verscheen in de printuitgave van H2O
LEES OOK DE EERDERE COLUMNS VAN MARJOLIJN HAASNOOT
