Het regent steeds meer in Nederland. Toch zijn grote gebieden verdroogd, de Veluwe vooral doordat aangeplant naaldbos superveel verdampt. Daarom vallen beken droog. Bosomvorming ten faveure van loofbos zou waterbalans en biodiversiteit herstellen. Infiltreren van onberispelijk voorgezuiverd rivierwater is ook een optie, met extra bronnen voor drinkwater als bijvangst.
door Jos Peters
Jos PetersDe Veluwe is én ons grootste natuurgebied én onze nationale regenton. Het Veluwemassief bevat pakweg 10 keer meer zoet water dan het IJsselmeer. De centrale, hoge delen zijn ideaal voor wateropslag ondergronds. Willen we internationale afspraken nakomen voor herstel van natuur en biodiversiteit, willen we water bergen, willen we extra bronnen voor drinkwater vinden, denk dan aan de Veluwe.
Ik ben er vaak kletsnat geregend. Op de Veluwe valt gemiddeld 900 miljoen kuub per jaar, 175 miljoen meer dan een eeuw geleden. Hoe kan het gebied dan toch verdroogd zijn? Daarvoor moeten we terug in de tijd. Eind negentiende eeuw startte ontginning van ‘woeste gronden’. Lastige zandverstuivingen werden beteugeld met aanplant van uitheemse naaldbomen. Nou, dat hebben we geweten. Momenteel is bijna de helft van de Veluwe saai naaldbos. Dat verdampt ook nog eens meer dan loofbos en heel veel meer dan zand en heide.
De wolf verscheen, het leefgebied van beekprik, ijsvogel, libelle verdwijnt nu er jaarlijks ruwweg 250 miljoen kuub méér verdampt dan eind negentiende eeuw. Niet klimaatverandering, het naaldbos doet beken en sprengen droogvallen. Inderdaad, het laatste jaar is extreem nat maar langjarig zijgt te weinig in want verdamping is veel meer toegenomen dan neerslag. Zelfs als waterbedrijf, papierindustrie en boeren geen druppel zouden winnen – al zou dat positief bijdragen – ook dán stopt verdroging niet.
Dat gebeurt wél met grootschalig ‘verloofen’: kappen van donker naaldbos ten faveure van open loofbos. Dan verdampt er minder en stijgt de afvoer op de van oudsher kletsnatte flanken van de Veluwe. Voor wie het vergeten is, de Gelderse Vallei - nu ernstig ontwaterd - was ooit moeras. Vervanging van álle naaldbos door heide en zand geeft een nóg grotere boost aan beken en sprengen. Boskap is discutabel, maar bosómvorming lukt als we boseigenaren subsidiëren.
De centrale, hoge delen zijn ideaal voor wateropslag ondergronds
Er is nóg een knop om aan te draaien. Ruim 5 jaar geleden muntte ik het begrip ‘Veluwe als Water Accu’. Ik stofte een plan af uit de jaren 70 van de vorige eeuw. Dat plan had een puur blauw doel: drinkwaterproductie. Het Structuurschema Drink- en Industriewatervoorziening 1972 repte over maar liefst 500 miljoen kuub infiltratie van IJsselwater en terugwinning als grondwater. Het kwam er niet van. Toen niet.
We zijn 50 jaar verder. Opnieuw zoeken waterbedrijven naar extra bronnen voor drinkwater, ze kijken naar rivierwater. Daarvan is prima drinkwater te maken, althans met tussenschakeling van een bekken of ondergrondse buffer want een rivier als bron voor drinkwater is niet betrouwbaar. Een voorraad kan perioden overbruggen waarin de rivier verontreinigd is of een uitzonderlijk lage afvoer heeft en bespaart ruim 30 procent op noodzakelijke piekcapaciteit - en dus productiekosten - van innamewerk en zuivering. Natuurlijk maken we het water vóór infiltratie onberispelijk schoon, schoner dan regenwater. Dat kan, dat is betaalbaar. Daarna, in de bodem, krijgt het water de enorme voordelen van grondwater als bron voor drinkwater.
Hoe mooi zou het zijn als waterschap en waterbedrijf een-op-een samenwerken, grenzen ontkennend, op groene leest, met terreinbeheerders en provincie. Infiltratie van jaarlijks zeg 100 miljoen kuub, in fraaie plassen ter grootte van nog geen kwart procent van het areaal naaldbos bestrijdt verdroging en zorgt voor stromende beken, natuurherstel en jaarlijks zeg 50 miljoen kuub extra drinkwater precies daar waar dringend nodig: midden in ons land.
Jos Peters is waterexpert en -activist en schrijft een column in H2O
LEES OOK
