Het legionellarisico bij industriële afvalwaterzuivering staat door twee recente incidenten nu duidelijk op de kaart. Tegelijkertijd is er nog veel onderzoek nodig naar goede technologische oplossingen, bleek bij een door Envaqua georganiseerde TechTalk op de Aquatech-beurs.
Het aantal geregistreerde patiënten met longsteking door legionella stijgt al jaren in Nederland; in 2018 waren het er welgeteld 584. De afgelopen jaren bleek in een aantal gevallen de besmetting afkomstig van een industriële afvalwaterzuiveringsinstallatie (iwzi). Aanleiding voor Envaqua, de vereniging voor milieu- en watertechnologiebedrijven, om een TechTalk over dit onderwerp te houden op de slotdag van de vakbeurs Aquatech in Amsterdam.
De sprekers waren Roy Tummers, directeur water bij VEMW (kenniscentrum en belangenbehartiger voor de zakelijke energie- en watergebruikers), Mark van Rijn, projectleider legionella bij awzi’s bij Omgevingsdienst NL en Kevin Kanters, directeur van legionella-adviesbureau Hydroscope. De rode draad door hun verhalen: de urgentie van het legionellaprobleem wordt breed gedeeld, maar er is ook nog veel onbekend.
Kennishiaten
“De VEMW-leden zitten echt in hun maag met het legionellarisico”, zegt Tummers. “Er geen sprake van onwil, maar er zijn nog grote kennishiaten. Onder meer over het ontstaan en de verspreiding van legionellabacteriën in aerosolen, de effecten van beheersmaatregelen en de beste detectiemethoden.” Hij pleit voor verdieping van het inzicht in de groei van legionella in een afvalwaterzuiveringsinstallatie en onderzoek naar kosteneffectieve maatregelen om het verspreidingsrisico te beheersen.
De maatschappelijke discussie is volgens Tummers op gang gekomen door incidenten in Boxtel (2017) en Son (2018). Hier werden meerdere mensen ernstig besmet door de verspreiding van de legionellabacterie vanuit een biologische afvalwaterzuiveringsinstallatie van een industrieel bedrijf. “Het ging in beide gevallen om een membraanbioreactor met een Annamox-stap, waarbij ammonium en nitriet worden omgezet in stikstofgas.”
Een onderzoek van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu volgde. Uit de in juni gepubliceerde resultaten blijkt dat de kans op legionellagroei en -verspreiding ‘aannemelijk tot zeer aannemelijk’ is bij 69 iwzi’s en ‘mogelijk’ bij 31 iwzi’s. Het probleem speelt vooral bij nutriëntenrijk afvalwater met een temperatuur tussen 30 en 38 graden. Ook beluchting is een erg belangrijke factor, merkt Tummers op. “Een biologische waterzuivering creëert zeer goede omstandigheden voor legionellagroei. Dit blijft niet beperkt tot enkele sectoren, maar is een industriebreed verschijnsel. Alle industriële bedrijven met een biologische zuiveringsinstallatie lopen risico.”
Doelvoorschrift
De omgevingsdiensten houden toezicht op het voorkomen van legionellabesmettingen bij bedrijven. Zij willen toe naar een doelvoorschrift in plaats van maatregelen voor te schrijven, vertelt Van Rijn. “Het gaat om de harde eis dat er geen legionella in de lucht en het effluent zit. Het is dan aan het bedrijf of misschien wel aan de branche om ervoor te zorgen dat dit kan. Deze benadering is een omslag in ons denken. Wij hebben ons gerealiseerd dat we als overheid op dit moment niet deskundig genoeg zijn om acute maatregelen op te leggen.”
De omgevingsdiensten geven het advies om de beluchtingstank af te dekken en ervoor te zorgen dat het effluent gezuiverd wordt op bacteriën. Van Rijn: “Het belangrijkste is dat het bedrijf al met legionella rekening houdt bij het ontwerp van de afvalwaterzuiveringsinstallatie.”
Drijvende afdekking
Verschillende industriële bedrijven zijn volgens Kanters bezig met het zoeken naar de meest geschikte afdekking. “Een aantal bedrijven is bijvoorbeeld met het idee van een drijvende afdekking gekomen. Wanneer het volledige bassin wordt afgedekt, is er veel minder aerosolvorming.” Helemaal geen legionella in de lucht zoals omgevingsdiensten willen, lijkt de Hydroscope-directeur geen haalbaar doel. “Ook de nieuwe technieken bieden hiervoor geen garantie. Ik ben daarom voorstander van een heel lage normwaarde.”
Kanters doet een uitnodiging aan de branche om te onderzoeken welke factoren bepalend zijn voor het bevorderen of juist belemmeren van legionellagroei. Hij noemt een voorbeeld van dat laatste. “Bij zuiveringen met hoge zoutconcentraties vindt minder legionellagroei plaats.”
Internationaal voortouw
Van Rijn stipt nog de situatie bij de rioolwaterzuiveringsinstallaties van de waterschappen aan. Bij twaalf rwzi’s is de kans op legionellagroei en -verspreiding zeer aannemelijk en bij 315 rwzi’s mogelijk. “De waterschappen zijn bezig met methaanvergisting om groene energie te produceren. Dat wordt pas erg voor de volksgezondheid als er belucht wordt. STOWA heeft dit onderwerp zeer voortvarend opgepakt.”
Aan het einde van de TechTalk krijgt Eric Scharstuhl de microfoon. De voorzitter van Aqua Europa (overkoepelende brancheorganisatie van watervakverenigingen) zegt dat binnen de EU de aandacht voor het legionellaprobleem bij afvalwaterzuiveringen nog gering is. “Ik wil ervoor pleiten dat Nederland internationaal het voortouw neemt. Ik denk dat hier heel belangrijke inzichten zijn ontstaan, waarmee Nederland vooroploopt.”
MEER INFORMATIE
Resultaten van onderzoek RIVM
H2O-vakartikel legionellabesmetting en -preventie
CoP Legionella van STOWA
