Het initiatief CleanUpXL van Stichting De Noordzee en de Waddenvereniging heeft afgelopen najaar ruim 100.000 kilo afval uit de Noord- en de Waddenzee gehaald. Daarbij zaten veel spullen die afkomstig zijn van het containerschip MSC Zoe. De bedoeling van CleanUpXL is om meer bewustzijn voor het probleem van rommel op de zeebodem te creëren en daarmee gedragsverandering van reders en andere partijen te stimuleren.
Het afval is verwijderd tijdens negen dagen bergen door het hele najaar heen en met acht duikacties bij scheepswrakken in augustus. De resultaten zijn afgelopen maandag bekendgemaakt door Stichting De Noordzee en de Waddenvereniging, precies vier jaar na de ramp met de MSC Zoe waarbij 342 containers overboord sloegen.
Ellen Kuipers
De meeste containers en spullen van de MSC Zoe zijn in 2019 geborgen maar een kwart van het over de zeebodem verspreide afval niet, omdat het rendement niet meer zou opwegen tegen de (milieu)kosten. “Op een gegeven moment werd besloten dat het wel genoeg was”, zegt Ellen Kuipers, projectleider CleanUpXL van de Waddenvereniging. “Dat stuit mijn vereniging en Stichting de Noordzee tegen de borst. Daarom zijn we in 2021 samen gestart met CleanUpXL. Dit initiatief duurt in principe drie jaar.”
800.000 kilo als magisch getal
Behalve beide initiatiefnemers doen twee reders (BDS Harlingen en Friendship), Stichting Duik de Noordzee Schoon, de Natuur en Milieufederaties en de Nationale Postcode Loterij mee als partners. De Postcode Loterij draagt ruim 1,9 miljoen euro bij aan CleanUpXL. Kuipers: “In ons projectvoorstel hebben we het verwijderen van 800.000 kilo als magisch getal aangehouden, omdat deze hoeveelheid na de ramp met MSC Zoe op de zeebodem is blijven liggen.”
Inmiddels zit CleanUpXL op een kwart. Bij de eerste actie in 2021 is bijna 90.000 afval opgeruimd en tijdens de tweede actie afgelopen najaar ging het om ruim 100.000 kilo. De volgende actie laat niet lang op zich wachten. De bergers gaan in februari opnieuw aan de slag, tenminste als het weer geen spelbreker is. De duikers zijn in juni aan de beurt.
Het is nu halverwege de drie jaar van CleanUpXL. Staat het doel van 800.000 kilo afval nog overeind? “Het kan best zijn dat dit lukt, maar dan gaan we wel langer door. Het is erg ingewikkeld als je gaat bergen en niet weet wat je tegenkomt. Wij zoeken weliswaar naar afval van MSC Zoe maar ook ander afval dat niet in zee thuishoort, halen we naar boven. Zo hebben we 70.000 kilo nylon opgeruimd waarvan niemand eigenlijk weet hoe dat in de zee is beland. Voor het opruimen van zulk zwerfafval moet je veel dingen regelen en betalen. Ik moet kijken wat ons budget toelaat. Gelukkig sturen verschillende partijen geen rekening, omdat ze ons initiatief sympathiek vinden.”
3.000 vierkante kilometer zoekgebied
De bergers ruimen afval uit zowel de Noordzee als de Waddenzee op. Hun zoekgebied is een strook boven de Waddeneilanden rondom de vaarroute van MSC Zoe. De reder heeft na de ramp 3.000 vierkante kilometer zee met een sonar afgezocht en daarbij 6.000 ‘targets’ - objecten groter dan een meter - op de bodem gevonden. Ook komen vissers met meldingen van posities. “Het kan gaan om veenpakketten of stenen die daar van nature horen, maar het is toch voornamelijk menselijk afval door scheepvaart.”
'Je kunt het zo gek niet bedenken of het ligt wel op de zeebodem.'
Er worden grote spullen naar boven gehaald door de bergers. Zo is bij de najaarsactie een vrachtwagentrailer met de wielen er nog aan opgevist. Verder vonden de bergers onder meer een anker, delen van containers, kabels, lange buizen en veel vistuig. “Je kunt het zo gek niet bedenken of het ligt wel op de zeebodem.”
De bergingsschepen verstoken diesel, voegt Kuipers eraan toe. “We willen natuurlijk zo duurzaam mogelijk te werk gaan. Daarom hebben wij dit gecompenseerd door koolstofcertificaten in Friese veenweidegebieden aan te kopen. Dat maakt een hoger waterpeil mogelijk, wat goed is voor het vasthouden van CO2, de bescherming van de natuur en het tegengaan van verzakkingen van woningen.”
De duikers die als vrijwilligers meedoen, zijn actief in de Noordzee. Zij maken scheepswrakken schoon die met name tussen de zuidelijke vaarroute en de Waddeneilanden liggen. Ze verwijderen klein afval dat door de stroming bij een wrak is beland. “Bij acht duiken in augustus hebben de duikers in totaal zo’n 3.000 kilo afval uit zes wrakken gehaald. Ze vinden veel spullen die aantoonbaar van de MSC Zoe afkomstig zijn, zoals elektriciteitsdraden, fleecedekens, schoenen, verfblikken en wasrekken.”
Ramp met MSC Zoe ‘gamechanger’
Stichting De Noordzee en de Waddenvereniging willen met CleanUpXL meer bereiken dan alleen het verwijderen van troep, vertelt Kuipers. “Onze belangrijkste doelstelling is om de ramp met de MSC Zoe levendig te houden en te laten zien wat er voor rommel in de zee ligt. Niemand heeft dit gewild; de reder niet, de kapitein niet, de ladingeigenaren niet, de overheid niet en de consumenten niet. Maar het is wel gebeurd. We hebben allemaal een deel van de sleutel in handen om het probleem aan te pakken.”
'Als een vrachtwagen diep genoeg ligt, wordt er niet opgetreden. Dat vind ik bizar maar zo is het nu nog geregeld.'
Wat met de MSC Zoe gebeurde, is volgens Kuipers een “gamechanger” geweest. “Er is nu veel meer aandacht voor het probleem van afval in zee, dat vaak eigenlijk van niemand is. We proberen bewustzijn te creëren en daarmee gedragsverandering te stimuleren. De zee zorgt goed voor ons en we moeten ook goed voor de zee zorgen. Het is schokkend wat we nu allemaal eruit halen. Schepen verliezen afval of zetten dat gewoon overboord.”
Rijkswaterstaat ruimt alleen afval op dat nautisch onveilig is. “Als een vrachtwagen diep genoeg ligt, wordt er niet opgetreden. Dat vind ik bizar maar zo is het nu nog geregeld.”
Vergroten van bewustwording
Kuipers geeft een voorbeeld van een bewustwordingsactiviteit. De Waddenvereniging verzorgde samen met het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat een workshop over CleanUpXL tijdens de trilaterale Waddenzeeconferentie in 2022 waaraan de regeringen van Denemarken, Duitsland en Nederland deelnamen. “We hebben aan 130 mensen verteld wat de geleerde lessen van MSC Zoe tot nu toe zijn. Het leuke is dat ik hierna ben uitgenodigd om met het verhaal later dit jaar een symposium voor maritieme verzekeraars te openen.”
Soms is bij bepaald afval nog te zien van welk bedrijf dat komt. “Dan nemen wij contact op, niet om met de vinger te wijzen maar om te vertellen wat we aan het doen zijn. Dan vragen we of het bedrijf ons kan helpen door bijvoorbeeld personeel mee te laten doen aan een opruimactie op een strand of door geld te doneren. Door zulke kleine draadjes proberen we het verschil te maken.”
De duikers gaan in juni weer scheepswrakken schoonmaken I Foto: Ellen Kuipers
