Wat betekent extreem weer voor het dagelijks leven van mensen? Op basis van dit uitgangspunt zijn in Limburg en Noord-Brabant innovatieve concepten voor ruimtelijke adaptatie ontwikkeld, zoals een groene tuin op de bouwplaats van een nieuwbouwproject en een simpele methode om het stromingspatroon van regenwater te markeren. Ontwerpers spelen hierbij een grote rol.
De nieuwe concepten en de eerste ervaringen hiermee zijn vastgelegd in het boekje Design Thinking & extreem weer. Het project is ruim twee jaar geleden gestart, vertelt Dick Boland, strategisch adviseur bij Waterschap De Dommel en een van de auteurs. “Het belangrijkste is dat wij hiermee een veel grotere groep mensen bereiken dan anders zou zijn gebeurd. Want we kunnen het bij ruimtelijke adaptatie niet alleen, omdat 70 procent van de openbare ruimte in privébezit is. We moeten bewoners in beweging brengen voor klimaatbestendigheid. Subsidies en campagnes voor bewustwording alleen zijn daarvoor onvoldoende effectief.”
Dick Boland
Mensgerichte aanpak
Het project wordt uitgevoerd door een collectief van twaalf overheden in Limburg en Noord-Brabant: de provincies, de waterschappen, vijf gemeenten en de Unie van Waterschappen. Centraal staat de methode van ‘design thinking’, een mensgerichte, onderzoekende en co-creatieve aanpak die uitnodigt tot actie. “Het is een gestructureerde aanpak met de inzet van ontwerpers”, zegt Boland. “Zij zijn veel beter dan wij in staat om de vakbril af te zetten en te kijken naar wat een maatschappelijk probleem betekent voor mensen. Waar wij vaak gefocust zijn op technische oplossingen, leerde deze methode ons dat afstand nemen en de mens centraal stellen vaak meer opleveren. Als je maar durft los te laten.”
'Ruimtelijke adaptatie zegt mensen niks'
De partijen hebben eerst ruim de tijd genomen om te begrijpen wat voor betekenis extreem weer voor bewoners heeft. Boland: “We hebben veel mensen gesproken. Dit wordt in het boek empathisch onderzoek genoemd. De diversiteit van verhalen is nog extremer dan het weer zelf. Terwijl de ene bewoner lekker kan genieten van hitte, vreest een ander wespenplagen.” Taal blijkt ontzettend belangrijk, voegt Boland eraan toe. “Wij spreken over ruimtelijke adaptatie, maar dat zegt bewoners niks. Daarom hebben we ons taalgebruik al snel aangepast en het alleen nog gehad over extreem weer.”
Vier invalshoeken
Uit alle verhalen zijn vier invalshoeken voor het omgaan met extreem weer gedestilleerd: ‘Omdat het leuk/belangrijk is’, ‘Benut lokale kennis’, ‘Club Weerbaar en Kwetsbaar’ en ‘Maak het makkelijk’. “Sommige invalshoeken lijken erg voor de hand te liggen, maar ze zijn zeer duidelijk naar voren gekomen als een werkend ‘frame’ om mensen te mobiliseren in klimaatvraagstukken. We ontdekten dat mensen pas in beweging komen, als zij zich kwetsbaar voelen. Overheden geven vaak de boodschap af dat alles onder controle is om mensen niet bang te maken, maar dat weerhoudt mensen er juist van om in actie te komen.”
Daarna is aan de slag gegaan in de gemeenten Boxmeer, Breda, Eindhoven, Halderberge en Peel en Maas. “Vanuit de vier invalshoeken zijn vernieuwende concepten ontwikkeld”, zegt Boland. “Ontwerpers hebben concrete prototypes gemaakt vanuit de drijfveren van bewoners. Die proberen we snel uit in de praktijk.”
De adviseur van De Dommel wijst op het belang van ‘botsproeven’, wanneer de conceptontwikkeling nog in een vrij vroeg stadium is. “Als een ontwerper een oplossing bedenkt, moeten overheden testen of de eigen organisatie en regels hier klaar voor zijn. Dat kan over en weer schuren. Zo worden de concepten, organisaties en regels beter.”
Waterpas voor regenwater
Boland noemt drie voorbeelden van concepten die nu de praktijk worden gebracht. In Boxmeer is onder de naam Kwekerij een groene tuin ingericht op de bouwplaats van een nieuwbouwproject. “Mensen kunnen alvast een plant adopteren voor hun toekomstige tuin. Zo zijn ze al bezig met hun tuin, terwijl ze normaliter alleen nog maar denken aan de inrichting van de keuken en badkamer.”
Een ander concept in dezelfde gemeente is het Tuinbesluit. “Het bouwbesluit bevat een overdaad aan regels, maar er zijn eigenlijk geen voorschriften voor tuinen. Waarom zou je hiervoor niet een paar eenvoudige regels stellen? En kan het bouwbesluit niet met wat minder regels toe? Dat idee was best confronterend en leidde tot interessante gesprekken tussen de ambtenaren.”
'De manier waarop ontwerpers werken, is een aangename verrassing'
Ontwerpers hebben ook de tool Waterweg ontwikkeld. Met dit simpele instrument is op stoeptegels het stromingspatroon van regenwater te volgen. “Het is een soort waterpas”, legt Boland uit. “Hierbij is een oplossing meegenomen voor het onderbreken van de stroom en infiltreren van water. Het concept is al helemaal uitgewerkt. We gaan de Waterweg op verschillende plekken toepassen, onder meer bij de vergroening van schoolpleinen.”
Volgens Boland zijn er vanuit de vier invalshoeken nog veel meer innovatieve prototypes voor ruimtelijke adaptatie te bedenken. “We hadden zelf aanvankelijk ook veel meer concepten, de een nog mooier dan de andere. Dat maakte het kiezen lastig. De logische structuur van ‘design thinking’ kan ook overheden in de rest van het land erg helpen. De aanpak zorgt voor een nieuwe dynamiek in het proces en geeft veel energie. Wanneer je ontwerpers in een project meeneemt, word je aangenaam verrast door de manier waarop zij werken.”
MEER INFORMATIE
Bericht De Dommel over het project
Publicatie Design Thinking & extreem weer
Kennissessie bij Conferentie Klimaatadaptatie Zuid-Nederland (27 juni)
