Mocht het politieke besluit worden genomen om de geborgde zetels in de waterschapsbesturen af te schaffen, dan is het geen haalbare kaart om dit voor de volgende waterschapsverkiezingen te regelen. Het tijdpad daarvoor is te krap.
Dat schrijft het Overlegorgaan Fysieke leefomgeving (OFL) in zijn rapportage aan minister Cora van Nieuwenhuizen over de geborgde zetels. Inhoudelijk stelt het orgaan dat de politiek in de besluitvorming over eventuele aanpassing van het stelsel, zich niet alleen moet baseren op het vorig jaar uitgebrachte rapport van de commissie Boelhouwer en de nu verzamelde reacties daarop.
Een en ander staat in het rapport ‘De stem van het water’. Het is de uitwerking van de consultatie die het OFL in opdracht van de minister heeft gehouden over het vorig jaar gepubliceerde rapport ‘Geborgd gewogen’ van de commissie Boelhouwer. Daarin wordt geadviseerd de geborgde zetels af te schaffen, met als alternatief scenario in ieder geval het aantal geborgde zetels te reduceren. Daarnaast wordt aanbevolen dat alle waterschapsbesturen een vaste omvang van 30 zetels krijgen, ongeacht het al dan niet handhaven van de geborgde zetels.
Motie
Het rapport van Boelhouwer was ook gemaakt in opdracht van Van Nieuwenhuizen, in reactie op een motie van het Tweede Kamerlid Corrie van Brenk (50Plus), dat, in lijn met de visie van andere partijen in de Kamer, vroeg om te kijken naar mogelijkheden om het stelsel van de geborgde zetels aan te passen. Nadat het advies van de commissie Boelhouwer was verschenen, ging de minister niet inhoudelijk het debat met de Kamer aan, maar besloot ze dat er een bredere consultatie nodig was. Ze vroeg daarop het OFL de standpunten in kaart te brengen van andere partijen die betrokken zijn bij het bestuur van de waterschappen.
Het orgaan deed dat op verschillende manieren met de intentie om ‘zo breed mogelijk alle geluiden die er in de maatschappij leven over de geborgde zetels’ op te halen. Zo schoof het aan bij een aantal klankbordbijeenkomsten die de Unie van Waterschappen organiseerde voor bestuursleden van waterschappen. Voorts sprak het met belanghebbende (koepel)organisaties en peilde het meningen middels een internetconsultatie met 1.517 respondenten, waarvan iets meer dan de helft een agrarische achtergrond had. Ook kreeg het orgaan inzage in de 700 reacties die GroenLinks online verzamelde op het initiatiefwetsvoorstel ‘Democratisering waterschappen’ van het Tweede Kamerlid Laura Bromet, dat als inzet heeft de geborgde zetels af te schaffen.
Grote scheidslijn
Op basis van alle verzamelde reacties stelt het OFL vast dat er 'een grote scheidslijn' door betrokken partijen loopt: voor en tegen het afschaffen van de geborgde zetels. Of zoals het OFL schrijft: “De voorstanders van een volledig rechtstreeks gekozen bestuur en de voorstanders van het borgen van de specifieke waterschapsbelangen.”
Daarmee sluit het orgaan aan bij het beeld dat de Unie van Waterschappen in oktober in een brief aan de minister schetste na de klankbordbijeenkomsten: waterschapsbestuurders (AB en DB) zijn verdeeld over het stelsel van geborgde zetels. De politieke partijen en hun waterschapsbestuurders onderschrijven in grote lijnen de opvattingen van Boelhouwer cs (lees: afschaffen). De benoemende organisaties en hun bestuursleden onderschrijven het andere perspectief (behouden).
Communicerende vaten
In zijn advies aan de minister stelt het OFL dat bij de besluitvorming over het bestuursstelsel niet alleen gekeken moet worden naar het advies van de commissie Boelhouwer. Dat is gestoeld op een taakopvatting van het waterschap, aldus het overlegorgaan, terwijl bij een eventuele aanpassing van het stelsel ook gekeken moet worden ‘naar de taak van het waterschap’ zoals vastgelegd in de Waterschapswet en de relatie met andere bestuursorganen als gemeenten en provincies, aldus het OFL. “Deze drie aspecten zijn communicerende vaten en zullen in samenhang beschouwd moeten worden. Immers ‘structure follows strategy’.”
Het overlegorgaan verwijst daarbij naast de Waterschapswet naar het ‘Advies waterschapsbestuur’ van de Adviescommissie Water (2015) en ‘Belangenrepresentatie in het waterschapsbestuur’ van de Commissie van Advies inzake de Waterstaatswetgeving (2009).
Korte tijdspanne
In de conclusie geeft het overlegorgaan aan dat het het niet ziet gebeuren dat een aanpassing van het stelsel voor de volgende waterschapsverkiezingen geregeld kan worden. Dan zou ‘in een zeer korte tijdspanne’ wetgeving tot stand moeten komen. “Rekening houdend met gebruikelijke formatietijden en min of meer reguliere versnellingsmogelijkheden lijkt het niet goed mogelijk om dit te realiseren.”
Daarmee sluit het OFL aan bij het debat in de Tweede Kamer vorig jaar juni, toen tot frustratie van voorstanders van afschaffing van de geborgde zetels (50plus, GroenLinks, PvdA, SP, PvdD) minister Van Nieuwenhuizen zich niet uitsprak over het rapport van de commissie Boelhouwer, in afwachting van de consultatie van het OFL. Toen trok de oppositie de conclusie dat de regeringscoalitie de kwestie van de geborgde zetels over de Kamerverkiezingen van 17 maart 2021 wilde tillen. Nu stelt het OFL vast dat eventuele aanpassing ook niet haalbaar is voor de waterschapsverkiezingen op 15 maart 2023.
Achterdeur
In reactie op 'De stem van het water' stelt de Algemene Waterschapspartij (AWP) dat met het OFL-rapport wordt aangestuurd op een brede discussie over 'het taakveld' van de waterschappen. De partij plaatst daar vraagtekens bij. Vice-voorzitter Hans Middendorp zegt op de site van de partij: “De commissie Boelhouwer was ook heel duidelijk. Maar via de achterdeur van het OFL wordt nu geprobeerd om een brede discussie op te starten over het taakveld van de waterschappen. Gaat dat helpen? Wij vinden dat de landelijke politiek nu gewoon een besluit moet nemen over de geborgde zetels! Daarvoor zitten ze in de Tweede Kamer”.
MEER INFORMATIE
Het rapport 'De stem van het water' (pdf)
Reactie AWP
H2O-artikel: Waterschapsbestuurders verdeeld over afschaffen geborgde zetels
H2O-artikel: GroenLinks dient initiatiefwet in voor afschaffen geborgde zetels
