De concentratie van nitraat in het grondwater op zogenaamde derogatiebedrijven is, na een aantal jaren van stijging, sinds 2021 weer gedaald. Dat blijkt uit een rapportage van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). De onderzoekers schrijven deze daling mede toe aan de weersomstandigheden.
Na de droge periode van 2018 tot 2020 valt er weer meer neerslag, constateren zij. Daardoor breekt nitraat beter af in de bodem en is er minder uitspoeling naar het grondwater.
De gemiddelde concentratie nitraat lag in 2023 onder de Europese norm van 50 milligram per liter grondwater, zo blijkt uit de metingen. Alleen in het zuiden en midden van de zogenaamde zandregio was de concentratie nitraat gemiddeld even hoog als de norm. Bij 47 procent van de derogatiebedrijven in deze regio was nog sprake van een concentratie boven de norm.
De rapportage van het RIVM komt op een politiek heikel moment. Deze week trad het nieuwe kabinet van PVV, BBB, NSC en VVD aan, dat belooft in Brussel ‘alles op alles’ te zetten om de Nitraatrichtlijn aan te passen en de afbouw van de derogatie van tafel te krijgen. Tegelijk schreef scheidend minister Mark Harbers (Infrastructuur en Waterstaat) in zijn laatste brief aan de Tweede Kamer dat de waterkwaliteit nog niet snel genoeg verbetert.
Derogatie
Het doel van de Europese Nitraatrichtlijn is om water te beschermen tegen vervuiling door nutriënten uit de landbouw. Sinds 2006 mogen bepaalde agrarische bedrijven in Nederland meer dierlijke mest op hun land gebruiken dan de Nitraatrichtlijn voorschrijft. Deze verruiming, derogatie geheten, eindigt in 2026.
Een van de voorwaarden die de Europese Commissie voor deze derogatie aan Nederland heeft gesteld, is de jaarlijkse monitoring van driehonderd bedrijven. Die wordt uitgevoerd door het RIVM en Wageningen Economic Research.
Stikstofbodemoverschot
Door veranderingen in het mestbeleid en in hun bedrijfsvoering gebruikten boeren in de periode 2006 tot 2022 minder stikstof uit dierlijke mest en kunstmest, aldus de onderzoekers. Daardoor blijft er minder stikstof in de bodem over, dat als nitraat met regenwater wegzakt naar diepere lagen en uiteindelijk in het grondwater terechtkomt.
Tussen 2006 en 2017 daalde dit ’stikstofbodemoverschot’, sinds 2018 is er meer schommeling te zien. Dat komt waarschijnlijk ook door de droogte, denken de onderzoekers.
In 2022 gebruikten derogatiebedrijven gemiddeld 228 kilogram stikstof uit dierlijke mest per hectare. Dat is minder dan de 230 of 250 kilogram stikstof per hectare die, afhankelijk van de bodemsoort en regio, is toegestaan. In 2021 lag dit ongeveer op hetzelfde niveau, terwijl het langjarig gemiddelde 235 kilogram per hectare is.
