Werking van ecologische vlotten onderzocht in kassengebied

Hoe bevorderen ecologische vlotten de biodiversiteit en waterkwaliteit in de directe omgeving van kassen? Dat wordt de komende tijd onderzocht in een vijver bij succulentenkwekerij OVATA in de Zuid-Hollandse plaats Bleiswijk. Studenten van Lentiz | MBO Oostland hebben de vlotten gemaakt en gaan metingen uitvoeren.

De ecologische vlotten zijn begin deze week te water gelaten door de studenten. De bedoeling is om door het aantrekken van een verscheidenheid aan insecten de diversiteit in en rond open water te versterken. Tevens worden positieve effecten op de waterkwaliteit en het waterleven verwacht.

Het betreft een initiatief van Stichting Innovatie Glastuinbouw (SIGN) en het Practoraat Circulaire Tuinbouw. Dit is vormgegeven als Fieldlab Biodiversiteit en waterkwaliteit, waaraan ondernemers en onderwijs- en onderzoeksinstellingen meedoen. Ook het hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard is van de partij. Het waterschap monitort samen met de mbo-studenten de waterkwaliteit.

Dewi Hartkamp

Het gaat niet alleen om het bepalen van de effecten van de vlotten, vertelt Dewi Hartkamp, programmanager bij SIGN. “Wij willen ook dat studenten aan praktijkopleidingen die zich met tuinbouw bezighouden, begrijpen dat er meer is dan het produceren van planten in de kas. Circulariteit is van groot belang, waarbij we biodiversiteit en water meenemen.”

Voor het eerst in kasomgeving
SIGN startte enkele jaren geleden met de ontwikkeling van de ecologische vlotten. Het eerste project is gerealiseerd in het gebied De Roode Haan bij Veenendaal, in samenwerking met Waterschap Vallei en Veluwe en Wageningen University & Research (WUR). Ook zijn er ervaringen opgedaan in de gemeenten Almere, Alphen aan de Rijn en Steenbergen. Nu zijn er voor het eerst ecologische vlotten aangebracht in de directe omgeving van kassen.

Hartkamp licht toe: “De glastuinbouw is erg goed in het recirculeren van water via ‘emissieloze’ kassen. Bij SIGN kijken we juist naar innovaties buiten de kas, zoals gezamenlijk waterbeheer door tuinders en kopen van waterlichamen omdat tuinders verwachten in de toekomst een tekort aan water te hebben.”

In verband hiermee heeft SIGN in 2020 het innovatieprogramma Circulaire Tuinbouw in het leven geroepen. “Circulariteit betekent niet alleen klimaatneutraal zijn maar ook het bevorderen van autonomie en het verminderen van biodiversiteitsverlies. Ik heb projecten gehad met studenten van WUR en Universiteit Utrecht, waarin is gekeken of reststromen en inheemse kruiden vanuit de tuinbouw betekenis kunnen hebben voor de waterkwaliteit. Daaruit zijn de ecologische vlotten voortgekomen.”

Gerecyclede materialen gebruikt
De studenten van Lentiz | MBO Oostland hebben voor het maken van de vlotten gerecyclede materialen gebruikt, zegt Hartkamp. “We wilden eigenlijk reststromen vanuit de tuinbouw inzetten als materiaal maar dat werkte averechts. Er lekten nutriënten naar het water. De vlotten zijn gemaakt van gerecyclede kurken van flessen en van kapotte jutezakken van koffiebranderijen.”

Hierop zijn inheemse planten met gespreide bloei geplaatst (zie infographic). “De plantenwortels en het substraat staan in contact met het water. Dat zorgt voor voldoende zuiverende werking. Wij hebben eerder ook gewerkt met biochar (bodemverbeteraar die grotendeels bestaat uit koolstof, red.) als filter maar daarvan zagen we te weinig effect.”

In Veenendaal liggen sinds een paar jaar ecologische vlotten I Foto: SIGN

Verwijdering van nutriënten en microverontreinigingen
De ervaringen bij de eerdere projecten zijn goed volgens Hartkamp. “Er zijn verschillende positieve effecten door het betrokken waterschap vastgesteld. We zijn benieuwd of we deze ook allemaal terugzien in een kasomgeving.”

Hartkamp wijst op het afstudeeronderzoek aan de WUR van Hazel van Waijjen (nu werkzaam als projectmedewerker bij onderzoeks- en adviesorganisatie LeAF). Dat gaat over de drijvende helofytenfilters ofwel de ecologische vlotten in Veenendaal. Over het onderzoek verscheen een artikel in Water Matters (december 2023).

Daaruit blijkt dat de filters nutriënten en microverontreinigingen uit water halen. Ze zijn bij uitstek geschikt voor de behandeling van licht vervuild water, voor het ecologiseren of revitaliseren van stadswateren of als toevoeging van ecosysteemdiensten en aanvullende natuurwaarde.

Samen innoveren en vooruitkijken
De vlotten dobberen in een vijver bij het bedrijfspand van de Bleiswijkse kwekerij OVATA die gespecialiseerd is in succulanten. Zij blijven hier tot zeker volgend jaar. Verder is er op de oever een insectenhotel van rozenreststromen geplaatst. “De bedrijfseigenaar Hans Ammerlaan werkt enthousiast mee. Hij is sowieso bovenmatig bezig met waterkwaliteit. Ammerlaan heeft voor zijn kassen een eigen waterzuiveringssysteem met microleven dat hij ‘Levend water’ noemt.”

Hartkamp vindt het van groot belang dat het hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard deelneemt. “Waterwegen liggen vaak op terreinen van tuinders maar zij staan niet aan de lat voor het waterbeheer. Het is belangrijk om hierbij de samenwerking te zoeken, want gezamenlijk is de beheertaak veel beter in te richten. In het project staan samen innoveren en leren en samen vooruitkijken centraal.”