Er is gestemd. Hierbij alvast de waterparagraaf 'Slim omgaan met water' voor het nieuwe regeerakkoord

Zo, Nederland heeft gekozen, de stemmen zijn geteld. We weten hoe de Tweede Kamer er zal uitzien in de nieuwe kabinetsperiode. Om de formatie te bespoedigen, schreef Jos Peters alvast onderstaande waterparagraaf ‘Slim omgaan met water’ voor het Regeerakkoord 2021-2025 ‘Heldere lijnen naar de toekomst’. '"Lezers van H₂O weten het, water gedraagt zich volgens natuurkundige wetten"', aldus Peters. "Daarom zijn keuzes mogelijk, puur op inhoud, die op kamerbrede steun kunnen rekenen."

door Jos Peters

Jos Peters Al in 2000 schreef de ‘Commissie Waterbeheer 21e eeuw’ in het rapport ´Anders omgaan met water´: het waterbeheer in Nederland is niet op orde. Ook toen al bleek er in de samenleving nauwelijks besef van de waarde van water en van de dilemma’s die samenhangen met leven in een delta. Burgers zijn te weinig waterbewust. Drie droge zomers op rij deden ons opnieuw inzien dat Nederland met water slimmer kan omgaan. Dat was eind 2019 ook de conclusie van de ´Beleidstafel Droogte´.

Water en klimaat
Het eind van de coronacrisis is nog niet in zicht, tóch kunnen we binnenkort maatregelen afschalen. Zo komt er ruimte voor een snellere aanpak van een sluipende, op lange termijn nog ernstiger crisis: klimaatverandering. Deze openbaart zich vooral gerelateerd aan water: extreme regenval, hoogwater, langduriger perioden van droogte, zeespiegelstijging. Willen we kosten niet doorschuiven, dan is het nodig om aanpassing van het waterbeheer nu in gang te zetten.

• Het klimaat verandert, het weerbeeld wordt grilliger. Op jaarbasis valt steeds meer regen. Ook zijn er langere perioden van droogte. Dit heeft gevolgen voor natuur, gebouwen, veenweidegebieden, landbouw, bedrijfsleven, drinkwatervoorziening. Met als doel te bereiken dat Nederland uiterlijk in 2050 hiertegen weerbaar is, wil het kabinet het ruim 20 jaar oude beleidsadagium ‘Vasthouden, Bergen, Afvoeren’ meer recht doen. Het Rijk wijst de optie ‘Afvoeren’ af als niet objectief, de mogelijkheden van ‘Vasthouden en Bergen´ zijn onderzocht of in de praktijk getest. Dit geldt niet alleen voor overvloedige neerslag, maar ook voor ‘gebruikt water’.
• Het kabinet benadrukt het belang van evenwicht in het watersysteem. Water- en landgebruik dienen te zijn afgestemd op het beschikbare water. De richting die het kabinet meegeeft aan andere overheden is dat ze vanaf nu -niet pas in 2050- klimaatbestendige en watervriendelijke oplossingen kiezen voor stad en land.
• Waterveiligheid blijft onverminderd een hoofdtaak van de waterschappen, zoals de zekerheid van de levering van betrouwbaar drinkwater dat is voor de drinkwaterbedrijven. Die taken blijven onveranderd belangrijk.

Water en ruimtelijke ordening
In de Nationale Omgevingsvisie (NOVI) geeft het Rijk een langetermijnvisie op de toekomstige ontwikkeling van de leefomgeving. Ook omschrijft het Rijk hierin zijn rol: regie voeren. Het Rijk zal op ruimtelijke keuzes, op de uitvoering van de NOVI, meer richting meegeven aan andere overheden. De NOVI gaat vergezeld van een regulier geactualiseerde Uitvoeringsagenda met instrumenten en gebiedsgerichte programma's. Het kabinet zal nieuwe wateropgaven in een meer ambitieuze Uitvoeringsagenda verankeren.

• Als we overlast willen bestrijden en weerbaar zijn tegen droogte, moeten we water meer ruimte geven. De nieuwe wateropgaven vragen ruimte. Ook zijn er ruimteclaims voor natuur, woningbouw, zonne- en windparken. De minister voor Water en Ruimte zal in een nieuwe Uitvoeringsagenda van de NOVI hiervoor de kaders aangeven.
• Waterbeheer was ooit erop gericht ons land toegankelijk te maken, of juist niet in geval van oorlogsdreiging. Later op optimale omstandigheden voor de groei van gewassen en de productie van voedsel. Langere perioden van droogte maken het noodzakelijk dat we de inrichting van ons land opnieuw aanpassen. Daaraan zitten grenzen, niet alles kan overal. Het kabinet wil dat aan de voorkant water ons stuurt en leidt bij de herinrichting, bij de aanpassing van de ruimtelijke ordening. De noodzakelijke verandering is deels een watertransitie, maar meer nog een ordeningstransitie, zowel van de boven- als de ondergrondse ruimte.
• Als land in een delta heeft Nederland te maken met én zeespiegelstijging én bodemdaling. Het laatste vooral door ontwatering van veenweidegebieden. Het Rijk pakt hierop de regie en komt met een nationaal plan hoe om te gaan met bodemdaling.
• Het kabinet gaat drempels wegnemen die andere overheden en drinkwaterbedrijven belemmeren tot het nemen van ‘kerntaakoverschrijdende initiatieven’. Het kabinet wil het wettelijk mogelijk maken dat ze initiatieven financieren die maatschappelijk waarde toevoegen. Het zal genoemde organisaties ruimte geven om hun kern- of basistaken op te rekken.

Water en duurzaamheid
Water in Nederland is nog te veel iets waaraan we ons moeten ontworstelen, dat we weren, keren, lozen, afvoeren. En te vaak verspillen. Burgers gaan er pas slim mee om als ze water weten te waarderen, als ze aan water waarde toekennen.

• Het kabinet onderkent de rol van de landelijke overheid om burgers meer waterbewust te maken. Zonder betrokkenheid van burgers is er voor geen enkele maatregel draagvlak. Het kabinet gaat daarom water hoger agenderen.
• We maken water meer toegankelijk voor een groter publiek, te beginnen bij kinderen. Het kabinet onderzoekt hoe dat het meest effectief te doen, in het onderwijs of wellicht met geactualiseerde nationale watercampagnes gebruikmakend van de lessen uit oude campagnes als ‘Wees wijs met water’ (ruim 45 jaar geleden) of ‘Nederland leeft met water’ (bijna 20 jaar geleden).
• Het belang van het vasthouden van water in het watersysteem en in landelijk gebied is genoemd onder de kop ‘water en klimaat’. Ook in de waterketen en in stedelijk gebied is vasthouden, hergebruiken en niet verspillen van water belangrijk. Het kabinet gaat met bouwvoorschriften regenwateropvang, -infiltratie en -gebruik opleggen, groene daken meer stimuleren en het areaal verhard oppervlak, onder meer in tuinen, verder begrenzen.
• Het kabinet zal samen met de watersector de mogelijkheden onderzoeken om met financiële prikkels waterbesparing te bevorderen en verspilling te voorkomen. Te denken valt aan een integraal watertarief, gestaffelde tarieven of tarieven die afhankelijk zijn van de regio, het gebruik (hoog- of laagwaardig) of de periode in het jaar.

Water en milieu
Het watersysteem in Nederland zal in 2027 niet overal schoon en gezond zijn. Dat was wél het doel van de Kader Richtlijn Water (KRW). Monitoring wijst uit dat de kwaliteit verslechtert van de huidige drinkwaterbronnen in Nederland.

Voor al deze bronnen wordt een gebiedsdossier actueel gehouden en bestaat een uitvoeringsprogramma met maatregelen om de winning duurzaam veilig te stellen. Het Rijk heeft eerder al de provincies gevraagd aanvullende strategische voorraden en nationale reserves aan te wijzen opdat drinkwaterbedrijven op lange termijn aan de vraag naar drinkwater kunnen voldoen.

• De Rijksoverheid wil versnelling van de maatregelen die als doel hebben dat Nederland voldoet aan de KRW. Het kabinet wil meer actie op bescherming van huidige en toekomstige bronnen voor drinkwater, zowel grondwater als oppervlaktewater.
• Bij duurzame veiligstelling van de drinkwatervoorziening hebben alle overheden een rol. Het kabinet gaat hierop regie voeren en zorgen voor het scherper beleggen van de verantwoordelijkheden opdat het daadwerkelijk komt tot uitvoering van de taken die benoemd zijn in de uitvoeringsprogramma’s van de gebiedsdossiers.
• Het kabinet zal drinkwaterbelangen en de bescherming van watervoorraden expliciet een plek geven ook in de NOVI en erop toezien dat andere overheden dat ook doen in hun Omgevingsvisies.

Jos Peters is adviseur Water (Royal HaskoningDHV)