Eind 2019 presenteerde de ‘Beleidstafel Droogte’ een rapport met de ietwat zelfgenoegzame titel ‘Nederland beter weerbaar tegen droogte’. We zochten daarin tevergeefs naar het antwoord op onze vraag ‘hoe ziet een echt integrale aanpak eruit?’
door Jos Peters, Yasmine Wiersema en Caroline Grootenboer
Over droogte (‘als regen uitblijft’) en verdroging (‘als flora, fauna en bedrijven daar last van krijgen’) is heel veel geschreven. Al in de jaren ‘70 waren er onderzoeksprogramma’s. Beleid om verdroging te bestrijden, dateert uit beginjaren ‘80. Het is zeker 40 jaar oud. Maar wordt het opgevolgd? Flip Witte, een vermaard ecohydroloog, heeft zich daarover boos gemaakt. Hij spreekt over ‘een halve eeuw onderzoek en falende politiek’. Kasten zijn er vol met rapporten. Maar waarom gebeurt er in de praktijk zo weinig?
Het afgelopen jaar zochten we naar een antwoord op de vraag ‘hoe krijgen we de watertransitie echt op gang?’ We organiseerden interactieve sessies, we interviewden bestuurders, we lazen rapporten en artikelen, we ontwikkelden en speelden een serious game, we maakten videoclips, we spraken met andere deskundigen. En vooral, we dachten na, samen met velen, bijvoorbeeld over wat een transitie in de praktijk zo complex maakt. Onze inzichten legden we vast in de handleiding ‘Samen werk maken van de watertransitie’ die we op 15 april aanboden aan Riksta Zwart, voorzitter van KNW Waternetwerk. Het document is te downloaden op www.watertransitie.com
Even vooraf, het is te kort door de bocht om het droogtevraagstuk enkel te wijten aan klimaatverandering. In een eeuw steeg de gemiddelde, jaarlijkse hoeveelheid neerslag namelijk met 25%. Wél komen er steeds vaker lange droge perioden voor. In landschappen die we door het aanleggen van diepe sloten en greppels zelf meer droogtegevoelig hebben gemaakt (bijvoorbeeld in Twente, Achterhoek, Oost-Brabant) resulteert droogte dus snel in verdroging. Vooral daar is actie nodig.
Zeer ruime ‘Beleidstafel Droogte’
In april 2020, ongeveer een jaar geleden, riep de watersector op tot een omslag in denken. Enkele jaren eerder al, in het gortdroge jaar 2018, ontstond er debat over beleid, verantwoordelijkheden, bevoegdheden. Dus timmerde Cora van Nieuwenhuizen een zeer ruime ‘Beleidstafel Droogte’ in elkaar, groot genoeg voor 11 partijen: ministeries, koepels, platforms, overlegorganen. In december 2019 lazen we in het eindrapport ‘Nederland beter weerbaar tegen droogte’ over maar liefst 46 beleidsaanbevelingen belegd bij de Deltaprogramma’s. Echter, we vonden niet het antwoord op de vraag die ons bezighield: ´hoe versnellen we die noodzakelijke transitie?´ Hebben we immers niet al genoeg beleid?
Willen we beleidsdiscussies die veel energie en kalenderjaren kosten? Is de urgentie niet al te groot? Ook somt het rapport 11 onderzoeksvragen op. Opnieuw, weten we niet al genoeg? Harrie Timmer sprak niet lang geleden in ons vakblad over ‘Kick the can down the road’. Dragen beleidsontwikkeling en kennisontwikkeling niet het grote risico van het vooruitschuiven en uitstellen van de maatregelen die wél echte druppels in het watersysteem houden?
We misten in het rapport hoe we de watertransitie een boost kunnen geven. Het woord integraliteit komt maar één keer voor. Ook hadden we meer willen lezen over ánders samenwerken, in onze optiek dé sleutel tot succes. En over hoe droogte het waterbewustzijn van zowel burgers als politici kan versterken of media-aandacht voor water kan claimen. Kortom, naar onze mening ontbrak een cruciaal hoofdstuk.
Kletsnat decennium
Was het droge jaar 2018 aanleiding tot het inrichten van de Beleidstafel Droogte, ruim 20 jaar geleden sloot Nederland de 20e eeuw af met een kletsnat decennium: hevige regenval (onder meer in 1998), polders onder water om dijkdoorbraken te voorkomen, rivierdijken die dreigden te bezwijken onder het hoge waterpeil, eenmalig ongeveer een kwart miljoen mensen die het rivierengebied tijdelijk doch snel moesten verlaten. Dat alles was aanleiding voor het instellen van de Commissie Waterbeheer 21e Eeuw. Het eindrapport verscheen in augustus 2000 met als dramatische conclusie: ons watersysteem is niet op orde, het houdt geen rekening met verwachte klimaatveranderingen.
Ook die commissie deed aanbevelingen. De meest bekende is de verplichte drietrapsstrategie ‘vasthouden - bergen - afvoeren’. Sterk punt van dat rapport is de aandacht voor waterbewustzijn. Al in het voorwoord lezen we de rake zin: ‘Verontrustend is de geringe belangstelling voor water bij politiek en burger, behalve als ‘t écht misgaat’. De vraag die bij ons opkwam: genoemd rapport had weinig een omslag in waterdenken tot gevolg, waarom zou een nieuw rapport van de Beleidstafel Droogte dat nu dan wel doen?
Uit de interviews en gesprekken met bestuurders van waterschappen, met directeuren van waterbedrijven en met een politica kwam het beeld naar voren dat het niet hangt op beleid, technische oplossingen of kennis. Nóg meer beleid, het heeft geen zin als het niet wordt opgevolgd.
Het is onze overtuiging dat de watertransitie pas zal lukken als de samenleving meer waterbewust wordt, zodat water hoger op politieke agenda’s komt. Alleen als ook andere sectoren bij alle maatschappelijke en ruimtelijke opgaven aan de voorkant ook naar de wateraspecten kijken, maken we van Nederland een waterinclusief land. Wat in een halve eeuw is scheefgegroeid, buigen we niet in een paar jaar recht. Het zal even duren, we moeten geduld hebben maar wel nú (eigenlijk gisteren al) beginnen, met z’n allen, met kleine stapjes. Dus mensen, laten we het blikje oprapen. Let’s make waves!
Jos Peters (Management Consultant Water Supply), Yasmine Wiersema (Strategisch Adviseur Drinkwater) en Caroline Grootenboer (Strategisch Management Consultant) zijn verbonden aan Royal HaskoningDHV
