Belgie scoort deze maand hoog in de internationale index van landen met een tekort aan drinkwater. Met relatief weinig oppervlakte- en grondwater en een hoge bevolkingsdichtheid is deelstaat Vlaanderen uitermate kwetsbaar voor waterschaarste. Drie jaren met extreme droogte in korte tijd leggen de Vlaamse waterproblemen bloot. Er is een actieplan, maar ook kritiek. Beton en drainage hebben infiltratie en retentie ontregeld.
Door een uitgebreid drainagestelsel wordt water in Vlaanderen versneld afgevoerd en worden de grondwatervoorraden niet voldoende aangevuld. Daarom moet de retentie- en infiltratiecapaciteit worden verhoogd, schrijven de onderzoeker Jan Staes en hoogleraar Patrick Meire (aquatische ecosystemen) van de Universiteit Antwerpen in een opiniebijdrage voor het Belgische blad Knack.
“Als we er niet in slagen om de grondwatervoorraden aan te vullen, dreigt er naast economische schade ook een enorm verlies aan biodiversiteit en komen we zo in conflict met onze internationale engagementen voor de instandhouding van de biodiversiteit,” aldus de wetenschappers.
De grondwaterstanden zijn inmiddels historisch laag. Om zowel wateroverlast als watertekorten aan te pakken, moeten de landschappen worden hersteld in hun hydrologische functies, stellen ze.
“Het zal noodzakelijk zijn dat we beter gebruik maken van de perioden met neerslagoverschot om perioden met neerslagtekorten te overbruggen. Dat kan enkel als we zowel infiltratie als retentie in de bovenstroomse gebieden versterken.”
Drinkwaterverlies
De extreme droogteperioden in dit decennium gelden als voorproefje van de klimaatverandering en zetten de schijnwerpers op het waterbeheer en de drinkwatervoorziening in het voor waterschaarste kwetsbare Vlaanderen. Het leidt tot debat. Zo worden voor drinkwaterproductie, industrie en landbouw grote hoeveelheden water onttrokken aan oppervlakte- en grondwater. Kan dat niet wat minder?
Ja, wordt gezegd, maar de oproep om zuinig om te gaan met (drink)water wordt regelmatig afgezet tegen het drinkwaterverlies door drinkwaterbedrijven. In 2017 ging, volgens cijfers van het Belgische statistiekbureau Statbel, 14,2 procent van de volledige drinkwaterproductie verloren (113 miljoen kubieke meter), een record. Het verlies is een gevolg van ‘een beschadigd distributienet’, aldus Statbel.
De cijfers van Statbel zijn voer voor debat in media en politiek over de Vlaamse drinkwaterverspilling en de staat van het waterleidingennet. WaterRegulator van de Vlaamse Milieumaatschappij berekende eind 2018 dat er in 2017 dagelijks voor 64.000 euro aan drinkwater weglekte. “Dat is de inhoud van 76 olympische zwembaden.”
Onhoudbaar
Ceo Patrick Swartenbroekx van het Leuvense ingenieursbureau Hydroscan zei vorige maand tegen de Vlaamse zakenkrant De Tijd dat ‘in Vlaanderen 20 procent van het drinkwater verloren gaat via lekken in de publieke leidingen’. Hydroscan is gespecialiseerd in riool-, drinkwater- en rivierbeheer en richt zich onder meer op lekdetectie. “Met de klimaatproblematiek en de droogte is die situatie onhoudbaar”, stelde de wateringenieur, die met zijn bedrijf klanten heeft in onder meer de Benelux en Duitsland.
Toch, de kritiek op het Belgische drinkwaterverlies is in internationaal verband betrekkelijk. Vlaamse waterbedrijven verwijzen in een reactie tegen De Standaard (juni 2018) naar de score in de Infrastructure Leakage Index van de Internationale Associatie van Waterbedrijven (IWA). Daarin doet België het beter dan gemiddeld, maar wel met de kanttekening dat de index is gebaseerd op cijfers uit 2014. Bovendien, zo wordt gezegd, de waterbedrijven hebben actieplannen om het leidingennet up-to-date te houden.
World Resources Institute
In een andere internationale index scoort België wel slecht. In het deze maand verschenen rapport van World Resources Institute staat België na San Marino en Cyprus als derde Europese land in de ranking van landen met een tekort aan drinkwater. “Volgens het rapport scoren wereldwijd slechts 22 landen slechter qua beschikbaar drinkwater per inwoner”, constateert dagblad De Morgen.
De verklaring is eenvoudig, zegt Patrick Willems, professor waterbouwkunde aan de KU Leuven tegen De Morgen. "In Vlaanderen valt jaarlijks zo'n 800 à 900 millimeter water per jaar. Gedeeld door het aantal inwoners is dat echt niet veel. De ruimte is schaars en er ligt veel beton, waardoor het water de bodem niet kan indringen, maar gewoon wegvloeit. Bovendien verbruiken we met zijn allen veel drinkwater: de landbouw, de industrie, maar ook de gezinnen."
Willems ziet een oplossing in het verminderen van het watergebruik. “De industrie moet afvalwater hergebruiken, de landbouwers beter irrigeren, de gezinnen minder verbruiken.”
Actieplan
In reactie op de droogteperioden van 2017 en 2018 kwam de Vlaamse overheid met het Actieplan Droogte en Wateroverlast 2019-2021. Het is opgesteld in overleg met de waterbeheerders, kennisinstellingen, universiteiten en sectororganisaties en omvat in totaal 91 maatregelen om Vlaanderen beter bestand te maken tegen droogte en overstromingen.
Veel van de acties behelzen geen concrete ingrepen, maar richten zich op verbeteren van regelgeving, communicatie en stimuleren van innovatie. Zo wordt onder meer ingezet op klimaatstresstesten voor gemeenten en de realisering van een netwerk van draadloze sensoren voor de kwaliteitsmonitoring van bodem-, grond- en oppervlaktewater en gezuiverd rioolwater.
Het actieplan is bedoeld voor de korte termijn en geldt als voorloper voor de meer structurele oplossingen die moeten worden geïntegreerd in de nieuwe generatie stroomgebiedbeheerplannen (2022-2027).
Grondwateraanvulling
In hun opiniebijdrage zijn de biologen Staes en Meire van de Universiteit van Antwerpen kritisch over de plannen. Ze missen in het actieplan kennisontwikkeling over de structurele oplossingen die vanaf 2022 geïmplementeerd moeten worden. “En dat is een gemiste kans”, schrijven ze.
Ze roepen de Vlaamse regering op om werk te maken van een betere bescherming en versterking van de grondwateraanvulling. Ze bepleiten gebiedsgerichte programma’s om de retentie- en infiltratiecapaciteit te verhogen.
Die capaciteit is in de laatste decennia verloren gegaan door het verdwijnen van de meeste van de moerassen in Vlaanderen, als gevolg van drainage, zo blijkt uit onderzoek van de Universiteit van Antwerpen. Die ingreep heeft de waterhuishouding verstoord, neerslagwater inflitreert door de drainage niet meer in de ondergrond, maar wordt afgevoerd.
Waterschuur van Vlaanderen
Staes en Meire: “Zeker in de provincies Antwerpen en Limburg is het van strategisch belang om dergelijke gebiedsgerichte programma's op te zetten. In de Kempen is een groot aandeel van drinkwatervoorziening afkomstig uit grondwater. De Kempen vormen als het ware de waterschuur van Vlaanderen.”
Door te investeren in een infiltratie- en retentiebeleid kan een grondwaterreserve worden opgebouwd in bovenstroomse gebieden en die voorraad kan worden aangesproken in tijd van nood zonder dat dat ten koste gaat van biodiversiteit, schrijven de wetenschappers. “Minder water naar de zee laten vloeien loont zowel voor de natuur, de landbouwer én de drinkwaterconsument.”
MEER INFORMATIE
'Spaarzaam zijn met water is goed, maar het herstellen van de grondwateraanvulling is beter'
Vlaams actieplan tegen droogte en wateroverlast
