Zuivering met ijzerzand, een restproduct van de drinkwaterproductie uit grondwater, is een nieuwe methode om de kwaliteit van oppervlaktewater te verbeteren. Bij De Groote Meer in West-Brabant wordt dit voor het eerst grootschalig toegepast. Het ijzerzand in het filter gaat naar verwachting minstens honderd jaar mee.
Onder meer in de Bollenstreek zijn al enkele projecten met waterzuivering door ijzerzand uitgevoerd. Maar het filter in De Groote Meer is - ook wereldwijd - uniek vanwege de omvang, vertelt Arjon Buijert, specialist waterbeheer bij advies- en ingenieursbureau Arcadis. “Dit filter van ijzerzand is ongeveer 240 meter lang en enkele meters breed en diep.”
Arjon Buijert
De Groote Meer is een van de grotere Nederlandse vennen en ligt in Grenspark De Zoom-Kalmthoutse Heide. De waterkwaliteit is hier de afgelopen decennia steeds verder achteruitgegaan door de toevoer van nutriëntrijk water. Zeldzame flora en fauna zoals oeverkruid, riempjes en geoorde fuut komen daardoor in de knel.
“Vooral de hoge concentraties aan fosfor vormen een probleem”, zegt Buijert die als adviseur nauw betrokken is bij het project. “Dat zorgt voor algengroei en een voedselrijke bodem van het ven. Het tegenhouden van water is geen optie, omdat er tevens sprake is van verdroging.”
Effectief in winter
De parkbeheerder en Natuurmonumenten hebben diverse oplossingen laten onderzoeken, voordat zij besloten tot een ijzerzandfilter. Buijert licht toe waarom. “De meeste zuiveringsprocessen werken eigenlijk alleen in de zomer, bijvoorbeeld als het gaat om een zuiveringsmoeras. Het water voor het ven wordt voornamelijk in de winter aangevoerd, als de grondwaterstanden hoog zijn. Het filter met ijzerzand is ook dan effectief. Daarmee wordt zo’n 80 tot 90 procent van het fosfor afgevangen. Het zand zorgt voor een open structuur waar water goed doorheen kan.”
Een bijkomend voordeel is dat zuiveren met ijzerzand een relatief natuurlijke methode is. “Je bent een keer bezig en vervolgens kun je de natuur haar gang laten gaan. Neem daarentegen ijzerchloride. Ook hiermee kun je fosfor goed verwijderen, maar er zijn wel een pomp met meetapparatuur en chemicaliën nodig.”
Korrels van ijzerzand (foto: Arjen Koomen)
IJzerzand is een bijproduct van de drinkwaterproductie. Door grondwater met opgelost ijzer over een zandbed te leiden, ontstaan ijzeroxidedeeltjes. Deze slaan neer op de zandkorrels. Buijert: “Dat levert een prachtig restproduct op, maar tot voor kort konden drinkwaterbedrijven er eigenlijk niets mee. Nu krijgt ijzerzand een tweede leven. Fosfor en dan in het bijzonder fosfaat binden heel goed aan het ijzerlaagje.”
Ook een bassin
Bij het project in De Groote Meer werken diverse partijen samen: Natuurmonumenten, Grenspark Kalmthoutse Heide, Waterschap Brabantse Delta, drinkwaterbedrijf Evides en provincie Noord-Brabant. De kosten bedragen zo’n half miljoen euro. Het Europese programma LIFE komt met ongeveer twee derde van het bedrag over de brug en de provincie met een derde.
De werkzaamheden worden uitgevoerd door aannemersbedrijf Harteman, hierbij bijgestaan door Arcadis. “We hebben nog flink geschaafd aan het ontwerp van het filter”, zegt Buijert. “Vooral om te voorkomen dat de onderkant die vrijwel het hele jaar wordt belast, na enkele jaren verzadigd is.” Er is ook een bassin van 0,9 hectare aangelegd. “Het filter kan geen piekbelastingen in de wateraanvoer aan. Die komen een aantal keer per jaar voor. Het bassin kan dan het water tijdelijk opvangen.”
Het filter is inmiddels gereed en afgedekt. In een sleuf zijn drie drains met daaromheen grind en ijzerzand gelegd. Hiervoor is elfhonderd kubieke meter ijzerzand gebruikt, afkomstig van AquaMinerals. In april vinden nog afrondende werkzaamheden plaats.
Lange levensduur
Buijert vindt het spannend wat er nu gaat gebeuren. “In De Groote Meer zit al een nutriëntenvoorraad, die langzaam moet opraken. Door het stoppen van de fosforaanvoer zou de waterkwaliteit de komende jaren steeds beter moeten worden.” Het filter heeft volgens de Arcadis-specialist een lange levensduur. “Er is zoveel ijzerzand toegevoegd dat het filter in theorie minimaal honderd jaar meekan.”
In binnen- en buitenland is veel belangstelling voor de toepassing van ijzerzand, vertelt Buijert. “In Nederland wordt tot nu toe vooral ingezet op bronmaatregelen om de waterkwaliteit te verbeteren. Dat is echter niet toereikend, omdat natuur en landbouw zo dicht bij elkaar liggen.”
Arcadis is nu druk bezig met projecten in andere provincies en bij andere waterschappen. Buijert: “Het blijft daarbij belangrijk om de resultaten van zuivering met ijzerzand te analyseren en te delen. Alleen op deze manier kan het concept verder worden verbeterd voor een brede toepassing in ons land.”
Profiel van ijzerzandfilter en bassin bij De Groote Meer I Beeld: Arcadis
MEER INFORMATIE
Toelichting op project op site Nature Today
Betere waterkwaliteit door ijzerzand in Bollenstreek
