De waterschappen hebben vorig jaar in totaal 48.447 muskusratten gevangen, 8 procent meer dan in 2021. Een belangrijke reden is dat met name in West-Nederland er extra inspanningen door bestrijders zijn verricht, omdat hier op verschillende plekken de muskusratten een hardnekkig probleem vormen. Het aantal gevangen beverratten daalde fors naar 1.131. Deze dieren zijn al teruggedrongen tot aan de landsgrens, zoals ook de bedoeling is bij de muskusratten.
De waterschappen maken veel werk van het bestrijden van de uitheemse knaagdieren die schade toebrengen aan waterkeringen en oevers en een bedreiging vormen voor de biodiversiteit. Zij zetten hiervoor bijna 400 gespecialiseerde bestrijders in. Met succes, want rond de eeuwwisseling vingen de waterschappen nog rond de 400.000 muskusratten per jaar. Toch is er in 2022 sprake van een kleine trendbreuk; het landelijke aantal van 48.447 is beduidend hoger dan de 44.995 in 2021.
Dolf Moerkens
Extra inzet van bestrijders door aantal waterschappen
Dat komt omdat in gebieden met veel muskusratten de bestrijders extra zijn ingezet en hierdoor de vangsten zijn toegenomen, vertelt beleidsadviseur Dolf Moerkens van de Unie van Waterschappen (UvW). “Dit speelt bij een aantal waterschappen, vooral in het westen van het land waar een beetje onze zorgen zitten. De waterschappen hebben zogezegd de mensen naar de muskusratten gebracht. Dat is een bewuste keuze. De plekken met hoge populaties moeten eerst worden leeg gevangen, voordat de daling echt gaat inzetten.”
De ambitie is dat in 2034 er in het binnenland geen levensvatbare populatie van muskusratten meer is. Dit is het geval als jaarlijks minder dan 500 van de dieren worden gevangen. Zover is het voorlopig nog niet; in 2022 zijn in het binnenland 33.358 muskusratten gevangen.
Wisselend beeld in grensstreken
Bij de waterschappen die zich in de grensstreken bevinden, is volgens Moerkens sprake van een wisselend beeld. “Zij hebben te maken met twee bronnen. Ze ruimen de eigen populatie op en worden geconfronteerd met de instroom uit het buitenland. Bij dat laatste kunnen ze eigenlijk niets anders doen dan direct de dieren in de grenszone wegvangen. Dat vertroebelt soms de cijfers. Het is juist een goed signaal als waterschappen veel muskusratten langs de grens vangen, omdat zij daarmee voorkomen dat de dieren naar de rest van het land doorstromen.”
Muskusrat (foto: UvW)
Moerkens geeft het voorbeeld van Waterschap Rijn en IJssel, dat de laatste tijd kampt met een grotere instroom vanuit Duitsland. “Hier is het effect van de droogte van de voorgaande jaren merkbaar. Als er geen water in de watergangen staat, zijn er ook geen muskusratten. Nu zie je ze weer binnendringen.”
Moerkens ziet de instroom van muskusratten vanuit Duitsland niet snel verminderen. “Er zijn daar lokaal wel acties maar het blijft een groot probleem. De bestrijding wordt uitgevoerd door premievangers die het in hun vrije tijd doen.”
Beverratten al teruggedrongen naar landsgrens
Wat betreft de beverratten ziet de situatie er heel wat gunstiger uit. Nederland heeft geen eigen populatie meer, want de beverratten zijn in het verleden al teruggedrongen naar de landsgrens. In 2022 vingen de waterschappen 1.131 beverratten, een daling met 17 procent ten opzichte van 2021. Ruim 95 procent van de vangsten is langs de Duitse grens.
Beverrat (foto: UvW)
Moerkens: “Zelfs ondanks een enorme overpopulatie in Duitsland lukt het ons erg goed om de beverratten op te vangen bij de grens. We treffen zelden een beverrat elders in Nederland aan. Dat is ook wat we als toekomst bij de muskusratten zien.”
Nieuwe technieken voor vangst ingezet
Waterschappen kijken naar nieuwe technieken en methoden om de bestrijding verder te verbeteren. Zoals het opsporen van muskus- en beverratten met behulp van environmental DNA (eDNA). De Unie van Waterschappen, Waterschap Rivierenland en Universiteit van Amsterdam werken hiervoor samen met Belgische en Duitse organisaties en kennisinstellingen binnen het Europese Life-project MICA (de afkorting staat voor ‘management of invasive cyopu and muskrat in Europe’).
Moerkens: “Dit is het laatste jaar van het project. Tot in de zomer hebben wij nog activiteiten in het veld voor het ontdekken van muskusratten. We zijn met steekproeven met eDNA gestart in het hele werkgebied van Wetterskip Fryslân en in de kop van Noord-Holland.” Dat geeft in combinatie met de waarnemingen van bestrijders een nauwkeuriger beeld. “Soms wordt bevestigd dat er in een bepaald gebied geen muskusratten zitten en een andere keer worden er dieren opgespoord.”
Slimme vangkooi geïntroduceerd
De afgelopen jaren is een slimme vangkooi ontwikkeld. Hiermee worden muskus- en beverratten levend gevangen, terwijl beeldherkenning voorkomt dat de klep ook dichtvalt bij andere dieren. De kooi is inmiddels geïntroduceerd, vertelt Moerkens. “De slimme vangkooi wordt nu verder getest in eigen land en ook in Vlaanderen en Nedersaksen.”
Het is wel wennen voor bestrijders, merkt Moerkens op. “In de gebruikelijke kooi klapt de val dicht, doordat een dier op een aftrapplaat gaat staan waarna een magneet loslaat. De techniek van de slimme kooi is complexer omdat de kooi elektronisch wordt gestuurd en er een camera in zit. Er zijn veel componenten die storingen kunnen geven. Deze kinderziektes moeten er nog uit worden gehaald, maar het is een veelbelovende techniek.”
Schade aan de oever door beverratten I foto: Waterschap Drents Overijsselse Delta
VEEL VANGSTEN IN WEST- EN MIDDEN-NEDERLAND
Naast de landelijke vangstresultaten die door de Unie van Waterschappen zijn gepubliceerd, vermelden waterschappen op hun sites de cijfers in de eigen werkgebieden. Een overzicht:
- Zes waterschappen in de provincie Noord-Holland en het grootste deel van de provincies Utrecht en Zuid-Holland zijn verantwoordelijk voor bijna de helft van alle vangsten van muskusratten in Nederland. Het gaat om 23.596 muskusratten, een stijging met 29 procent vergeleken met 2021. De waterschappen hebben in hun werkgebieden extra bestrijders ingezet. Ook zijn vijf speurhonden en DNA-technieken gebruikt. De vangsten stegen afgelopen jaar het meest bij de waterschappen Hollands Noorderkwartier, Schieland en de Krimpenerwaard, Delfland en Amstel Gooi en Vecht. De toename was minder sterk bij Rijnland en De Stichtse Rijnlanden. De waterschappen verwachten dat in West- en Midden-Nederland het aantal vangsten nog enige tijd hoog blijft, voordat het aantal muskusratten vermindert.
- Langs de rivieren tussen de Duitse grens en de zee zijn 4.855 muskusratten gevangen, vrijwel gelijk aan een jaar eerder. Muskusrattenbeheer Rivierenland (samenwerkingsverband van de vier waterschappen Hollandse Delta, Rivierenland, Rijn en IJssel en Vallei en Veluwe) verwacht dat het aantal dit jaar weer gaat dalen. Er werden 186 beverratten gevangen in 2022, beduidend minder dan de 244 in 2021.
- De drie Brabantse waterschappen (Aa en Maas, Brabantse Delta en De Dommel) melden dat zij in 2022 samen 3.560 muskusratten vingen. Dat is een daling van 21 procent ten opzichte van het jaar daarvoor. Verder zijn er 16 beverratten gevangen, op eentje na allemaal door Aa en Maas.
- De vier waterschappen in het noordoosten van het land (Noorderzijlvest, Hunze en Aa’s, Drents Overijsselse Delta en Vechtstromen) zagen hun vangsten dalen van 7.591 muskusratten in 2021 naar 6.950 in 2022, wat neerkomt op een vermindering met 9 procent. Vooral bij Waterschap Noorderzijlvest was er een grote afname. Volgens de waterschappen betekent dit dat de populatie steeds beter onder controle komt. Ook de beverrattenvangst ging omlaag: van 406 naar 314.
- Waterschap Scheldestromen ving iets meer dan 4.500 muskusratten in de Zeeuwse binnenwateren, 400 minder dan een jaar eerder. Volgens het waterschap betekent dit dat de extra aandacht voor de muskusrattenbestrijding effect heeft. Er zijn nog wel enkele aandachtsgebieden in Zeeland. Het waterschap heeft geen enkele beverrat gevangen.
- Waterschap Limburg ving vorig jaar 1.682 muskusratten en 769 beverratten. De afgelopen drie jaar laten gemiddeld 22 procent meer vangsten per jaar zien in relatie tot nagenoeg gelijk blijvende velduren, aldus het waterschap. In 2022 kreeg de bestrijdingsorganisatie een nieuwe impuls door het aantrekken van nieuwe bestrijders. Waterschap Limburg verwacht dat hierdoor de vangsten de komende jaren eerst zullen toenemen, om daarna gestaag te gaan dalen.
- De muskusrat is teruggedrongen uit Fryslân en een deel van het Groninger Westerkwartier, laat Wetterskip Fryslân weten. Daarmee is de populatie onder controle volgens het waterschap. Het aantal vangsten verdubbelde wel: van 212 in 2021 naar 435 in 2022. Dat heeft vooral te maken met een ‘opverende’ populatie in de grensregio met de provincie Groningen. Er zijn geen beverratten aangetroffen. Wetterskip is in 2022 gestart met de innovatieve vangtechniek met eDNA waardoor het speuren is verbeterd.
- De twaalf muskusrattenbestrijders van Waterschap Zuiderzeeland vingen in Flevoland 2.699 muskusratten, ruim 15 procent minder dan in 2021 (toen 3.185). Goed nieuws volgens het waterschap want dit betekent dat er minder muskusratten in het gebied aanwezig zijn. Er zijn ook 6 beverratten gevangen.
