Omdat de Watersnoodramp in het zuidwesten van Nederland zeventig jaar geleden plaatsvond, is hiervoor in dit herdenkingsjaar nog meer aandacht dan anders al het geval is. In de vele activiteiten en publicaties wordt niet alleen stilgestaan bij de vreselijke gevolgen van de ramp, maar tevens gewezen op de noodzaak van blijvende aandacht voor waterveiligheid.
Dit is ook de rode draad door de toespraak die minister Mark Harbers van Infrastructuur en Waterstaat hield tijdens de nationale herdenking van de Watersnoodramp. “Water zit in het Nederlandse DNA. Sinds 1 februari 1953 zijn we continu alert. Dat is nooit meer overgegaan.” De plechtigheid was vanochtend bij het herdenkingsmonument in de Zeeuwse plaats Ouwerkerk.
De Watersnoodramp geldt als de grootste natuurramp van de twintigste eeuw in ons land. In de nacht van 1 februari 1953 braken op veel plaatsen de dijken door als gevolg van een combinatie van zware storm met vloed en springtij en kwamen grote delen van Zeeland, Zuid-Holland en Noord-Brabant onder water te staan. Hierdoor kwamen 1.836 mensen en honderdduizenden dieren om het leven. Ongeveer 100.000 mensen moesten worden geëvacueerd en de schade was enorm.
Vastberaden antwoord op ramp
De ramp is in ons collectieve geheugen gegrift, zegt Harbers. “Bij de mensen die het meemaakten, en bij de generaties daarna. Het is zeventig jaar geleden maar nog steeds ontzettend actueel. Het raakt ons nog altijd heel diep. Ik merk dat aan de emoties die deze dag nog steeds bij zoveel mensen losmaakt. Tot op de dag van vandaag.”
Het was in die tijd bekend dat veel dijken te laag en te zwak waren, vertelt Harbers. De kustverdediging werd echter verwaarloosd omdat de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog voorrang had. “Het antwoord op de ramp was vastberaden en van een historische omvang. De Deltawerken zijn een wereldberoemd verdedigingssysteem tegen het water.”
Nederland is volgens de minister inmiddels de best beschermde delta van de wereld. Tegelijkertijd is het werk nooit af, want de zeespiegelstijging en het steeds extremere weer door de klimaatverandering zorgen voor nieuwe uitdagingen. “Bij al dat werk aan waterveiligheid dat we vandaag doen, dragen we het verleden met ons mee. De beelden van 1953 motiveren ons tot de dag van vandaag.”
Grote media-aandacht voor herdenking
De media besteden erg veel aandacht aan de zeventigjarige herdenking van de Watersnoodramp. Zo werd in januari de indrukwekkende documentaireserie Het Water Komt op tv uitgezonden. De vier afleveringen zijn terug te zien via NPO Start en op de site van het geschiedenisprogramma Andere Tijden.
Deze week is er dagelijks het NOS Watersnoodjournaal dat wordt gepresenteerd door Herman van der Zandt. Afgelopen maandag keken 2,3 miljoen mensen naar de eerste aflevering. Het programma is tot en met vrijdag 3 februari te zien op NPO 2 om 20.25 uur, vlak na het NOS Journaal.
Herdenken en vooruitdenken
De waterschappen en andere overheden en organisaties in het zuidwesten van Nederland blikken terug op de ramp met allerlei activiteiten, zoals bijeenkomsten, publicaties, tentoonstellingen en wandel- en fietsroutes. Hierin noemen ze eveneens de inspanningen om de waterveiligheid nu en in de toekomst te waarborgen. Op hun websites is meer informatie over de activiteiten te vinden, waarvan een deel nog doorloopt.
Het is amper bekend dat bij de stormvloed in 1953 ook op Texel zes mensen zijn verdronken na een dijkdoorbraak. Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier vertelt daarover in een speciale webexpo.
Dijkgraaf Kees Jan de Vet van waterschap Brabantse Delta heeft het over “herdenken én vooruitdenken” in een persoonlijke bijdrage aan de krant BNdeStem. Hij vindt het van groot belang stil te staan bij de herdenking van de Watersnoodramp, in de eerste plaats uit respect naar de overledenen en hun nabestaanden. “Het leven van velen in ons gebied werd vele decennia daarna getekend door die ene nacht; door de kracht van een muur van water.”
Door de Deltawerken is volgens De Vet misschien het beeld ontstaan dat de dreiging van het water wel is overwonnen. Herdenken is daarom ook belangrijk voor bewustwording voor de kwetsbaarheden van de toekomst. “In tijden van snelle klimaatverandering met zeespiegelstijging moeten we juist deze jaren ook naar de toekomst toe onze verantwoordelijkheid nemen voor waterveiligheid in de komende decennia.” Dat is dé kerntaak van waterschappen, merkt De Vet op. Zijn eigen waterschap investeert de komende jaren een half miljard euro aan versterking van de dijken om West- en Midden-Brabant veilig te houden.
Nederlanders niet goed voorbereid op overstromingen
Het lijkt echter matig gesteld te zijn met het waterbewustzijn van Nederlanders. Volgens een gisteren gepubliceerd onderzoek van het Rode Kruis zijn Nederlandse niet goed voorbereid op overstromingen, terwijl meer dan de helft wel leeft in een gebied dat kan overstromen.
De meeste mensen maken zich blijkens de enquêteresultaten niet echt (58 procent) of helemaal geen (28 procent) zorgen. Slechts 4 procent acht de kans groot dat hun woning geheel of gedeeltelijk onder water komt te staan in de komende tien jaar. Ook geeft ruim 80 procent aan niet echt of helemaal niet voorbereid te zijn op een overstroming.
Het Rode Kruis spreekt van een opvallend resultaat. Bij een eerder onderzoek in 2018 was een kwart van de mensen bezorgd over een overstroming en dit is nu gedaald tot 14 procent. Maar bijna een op de vier ondervraagden heeft wel zelf te maken gehad met een grote overstroming of kent iemand die dat meemaakte.
Volgende week campagne over waterbewustzijn
Mogelijk dat de nieuwe online publiekscampagne Welke dijk beschermt jou? bijdraagt aan een positieve verandering van het waterbewustzijn. Dit is een initiatief van het Hoogwaterbeschermingsprogramma, Rijkswaterstaat, Ons Water, Staf Deltacommissaris, Unie van Waterschappen en de waterschappen Scheldestromen, Hollandse Delta en Brabantse Delta.
De campagne wordt volgende week van 6 tot en met 10 februari gehouden en staat in het teken van werken aan waterveiligheid van de toekomst. Er is onder andere een online challenge. Mensen worden opgeroepen om een selfie te maken en deze op vrijdag 10 februari te posten op een sociaal mediakanaal met de hashtags #WelkeDijkBeschermtJou en #MijnDijkOnsLand.
Special uitgebracht door Deltares
Deltares heeft vandaag de interessante online special Watersnoodramp zeventig jaar later: wat brengt de toekomst? gepubliceerd. Hierin vertellen vijf deskundigen van het kennisinstituut over de geleerde lessen van de ramp en de uitdagingen voor de toekomst.
Dijkexpert Mark Klein Breteler wijst erop dat civiel-technici tot 1953 dachten dat ze het land konden verdedigen tegen de zee door de dijken steeds met wat klei op te hogen. De ramp zorgde voor een ommekeer van denken. Bij de dijkverbetering en de Deltawerken werden allereerst klei van betere kwaliteit gebruikt en flauwere taluds gemaakt. Ook is er gaandeweg steeds meer aandacht gekomen voor innovatieve oplossingen voor dijkaanleg en -renovatie. Nog een belangrijke ontwikkeling volgens Klein Breteler: “We probeerden niet langer de golf tegen te houden, maar stonden de overslag van zeewater over de dijk in beperkte mate toe.”
Dataexpert Martin Verlaan heeft het over steeds beter voorspellen, al blijven er onzekerheden. In 1953 werd er alleen gewaarschuwd dat de combinatie van springtij en noordwesterstorm voor hoogwater zou zorgen, en meer niet. “De waarnemingen en voorspellingen zijn sindsdien veel nauwkeuriger geworden door de rekenkracht van computers op basis van data in geavanceerde modellen.”
Door de Deltawerken is er nu een stevige bescherming. Ecoloog Bregje van Wesenbeeck betwijfelt echter of we weer zulke ingrepen met harde afscheidingen zouden doen. “Op korte termijn zijn de Deltawerken in orde en functioneren ze. Maar vrijwel alle Delta-keringen sluiten ecosystemen in het oorspronkelijke estuarium af. Overal zijn intussen serieuze ecologische problemen ontstaan.”
Klimaatverandering gamechanger
De Deltares-experts krijgen de vraag: is de klimaatverandering de nieuwe Zeelandramp? Zij vinden unaniem van niet. Klimaatexpert Marjolijn Haasnoot: “Nee, het hoeft niet, maar het klimaat is wel een gamechanger en een ramp die we moeten zien te voorkomen. Daarmee moeten we nu beginnen en er gelijk een paar tandjes bij zetten.”
Volgens zoetwaterexpert Arno Nolte kunnen we de zuidwestelijke delta leefbaar en bewoonbaar houden. Hij vindt de zoetwatervoorziening en de droogte een veel urgenter probleem, zeker in Zeeland. “We zullen het zoetwatertekort per eiland moeten zien op te lossen, waarbij het de vraag is of dat kan zonder water van elders aan te voeren.” Ook zijn er grote opgaven voor waterkwaliteit en natuur. “Oplossingen moeten we bekijken in het licht van het nu én van de lange termijn.”
BEKIJK OOK
Visual NOS: reconstructie van Watersnoodramp
