Maarten Hajer: geef verbeelding ruimte in waterbeleid

Om echt stappen te zetten in klimaatadaptatie en waterveiligheid, moet verbeelding meer ruimte krijgen in beleid. Dat zei hoogleraar Maarten Hajer op het achtste Nationaal Deltacongres in Leeuwarden. ‘Mensen worden niet overtuigd door feiten, maar verleid door verbeelding.’

Het mag misschien soft of artistiekerig klinken, maar Maarten Hajer weet inmiddels uit ervaring dat het werkt: laat de verbeelding aan de macht komen en je kunt écht stappen maken met verduurzaming, klimaatadaptatie en waterveiligheid. Hajer, hoogleraar Urban Futures aan de Universiteit van Utrecht, was keynote speaker op het achtste Nationaal Deltacongres, dat op 2 november in Leeuwarden werd gehouden.

Hajer, die curator is van de tentoonstelling Places of Hope in het kader van Leeuwarden-Friesland Culturele Hoofdstad 2018, komt om die reden de laatste tijd vaker in het noorden des lands. Hij is naar eigen zeggen getroffen door het gevoel dat in Friesland heerst dat het landschap verloren gaat. “We horen de vogels niet meer, we missen de insecten.” Die ‘landschapspijn’ signaleerde Hajer bij verscheidene mensen.

Erdoor gejast
Te lang is het marktdenken leidend geweest, stelt hij. “Nu moet er een ander publiek verhaal komen, vanuit de natuur. In de twintigste eeuw hebben we met z’n allen een groot deel van de voorraad aan fossiele brandstoffen erdoor gejast die in vele eeuwen was opgebouwd. Meer efficiëntie is niet de oplossing, want dat betekent dat je hetzelfde blijft doen, alleen dan wat beter. Maar we moeten juist ánders omgaan met de natuur.”

Vorig jaar ontwikkelde Hajer samen met landschapsarchitect Dirk Sijmons voor de Internationale Architectuur Biënnale Rotterdam de installatie An Energetic Odyssey. De animatie laat op spectaculaire wijze zien hoe met 25.000 megawindmolens op de Noordzee in 2050 ongeveer 90 procent van de elektriciteitsbehoefte van de Noordzeelanden kan worden gedekt. Na aanvankelijk sceptische reacties, kreeg Hajer gaandeweg het project volop bijval vanuit zowel de industrie als de politiek. Zelfs ecologen vond hij aan zijn kant. “De verbeelding is aan de macht gekomen.”

Drooglegging Zuiderzee
“Soms zijn problemen te moeilijk om op te lossen”, aldus Hajer. “Juist dan helpt verbeelding ons verder. Niet van bovenaf opgelegd, maar ontstaan in een democratisch proces.” Op natuurgebied is het niet nieuw om verbeelding een rol te laten spelen, benadrukte hij. “Denk aan de drooglegging van de Zuiderzee. Dat was niet alleen een kwestie van techniek; er werd ook een nieuwe samenleving opgebouwd, doordat allerlei partijen met elkaar gingen samenwerken en voor zich zagen hoe het moest worden.”

Ruimte voor de Rivier is volgens Hajer een mooi voorbeeld van wat je met goede samenwerking en verbeelding kunt bereiken. Hij pleitte voor een vervolgprogramma onder de paraplu van het Nationaal Deltaprogramma: Ruimte voor het Veen, om verdroging tegen te gaan. Het gesprek daarover moet volgens hem niet gevoerd worden in bestuurskamers, maar liever in soft spaces, waar bijvoorbeeld kunst of natuur een andersoortig gesprek stimuleren. “Mensen worden niet overtuigd door feiten, maar verleid door perspectieven. Als we die wetenschap gebruiken, kan de 21ste eeuw de beste eeuw worden die we hebben beleefd.”