Samuel Sarphati is door de lezers van het Parool gekozen tot de ‘grootste Amsterdammer aller tijden’. Sarphati heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van de stad, waaronder de verbetering van de hygiëne en sanitatie. De verkiezing werd gehouden in het kader van het 750-jarig bestaan van de stad.
Samuel SarphatiSarphati kreeg 858 van de stemmen, 17 procent van het totaal. Hij bleef daarmee beroemde Amsterdammers als Johan Cruijf, De Spinoza en Rembrandt van Rijn voor. Een lezer die hem nomineerde noemde hem ‘de barmhartige arts’, schrijft de Amsterdamse krant.
Dat Sarphati veel voor de stad heeft betekend, kan worden afgeleid uit het park (met monument), een straat, een kade, een plaza en een verpleeghuis die naar hem zijn vernoemd.
Sarphati werd op 31 januari 1813 in Amsterdam geboren als zoon van een tabakshandelaar uit de Portugees-Joodse middenklasse. Na zijn studie geneeskunde in Leiden en promotie op tuberculose en plantaardige verdovende middelen keerde Sarphati in 1839 terug naar Amsterdam, waar hij als armenarts, chemicus, ondernemer, onderwijzer en stadsplanner op allerlei manieren een cruciale rol speelde in de ontwikkeling van de stad.
Als arts zag hij tijdens zijn ziekenbezoeken de ellendige omstandigheden waarin tienduizenden arme Amsterdammers leefden. Tegelijk realiseerde hij zich dat hij niet veel meer kon doen dan symptoombestrijding, zo staat in zijn biografie ‘Van Portugese armenarts tot Amsterdamse ondernemer’.
Biograaf Lydia Hagoort beschrijft daarin de sloppen waar de arme Amsterdammers woonden. “Op het plaatsje lagen vuilnis- en mesthopen, waarop kinderen rondscharrelden op zoek naar eten. Een riool ontbrak, er was geen stromend water, wel rook, vocht, schimmel, modder, drek en stank. (…) Epidemieën als cholera en tyfus hadden in deze buurten vrij spel.”
Bij gebrek aan een rioolstelsel wierpen veel Amsterdammers in de eerste helft van de 19e eeuw hun uitwerpselen en urine in de gracht, op straat of in beerputten. In 1847 richtte Sarphati de Maatschappij tot bevordering van Landbouw en Landontginning op, die het monopolie kreeg op de Amsterdamse stadsreiniging tot 1877. De maatschappij zorgde voor het regelmatig ophalen van huisvuil en faecaliën in de stad. Naast vuilnisophaal kreeg de maatschappij ook de concessie voor het opvissen van drijvend afval in stadswateren.
Dit initiatief droeg bij aan aanzielijke verbetering van de leefomstandigheden en hygiëne van veel inwoners en daarmee aan de volksgezondheid.
