De Nederlandse drinkwatervoorziening komt in het gedrang. Terwijl een groeiende bevolking de kraan verder opendraait, staan mede als gevolg van klimaatverandering de kwaliteit en kwantiteit van zoetwatervoorraden op het spel. Alle reden voor drinkwaterproducent Dunea om besparing en hergebruik aan te moedigen. Met VPdelta zoekt innovatiemanager Annemarie Breet naar nieuwe vormen waarin dat kan.
Tekst Eric Burgers
Het leveringsgebied van Dunea omvat zeventien gemeenten in het westen en zuiden van Zuid-Holland waarin zich 660.000 bedrijven en huishoudens bevinden. In dit gebied groeide het aantal inwoners tussen 2018 en 2023 van 1.315.000 naar 1.380.000 inwoners. “Naar verwachting zet de groei voorlopig door”, vertelt Annemarie. “Van de 235.000 in Zuid-Holland geplande nieuwe woningen ligt een groot deel in ons leveringsgebied. De vraag naar drinkwater wordt alleen maar groter.”
Annemarie Breet
Kraakhelder
Door milieuvervuiling en klimaatverandering staan bronnen onder druk. Annemarie legt uit waarom Dunea zowel onderzoek naar waterzuiveringsmethoden als ontwikkeling van waterbesparende maatregelen behartigt. “Ons water komt uit de Afgedamde Maas en de Lek. We krijgen te maken met almaar grotere variaties in rivierafvoeren, met zeer lage waterstanden in perioden van droogte. Hoe minder water er stroomt, des te groter de invloed van afvalstoffen, micro-organismen, temperatuur en andere factoren die de waterkwaliteit bepalen.”
Terwijl tijdens warme, droge zomers een groter beroep wordt gedaan op het aanwezige zoetwater en er juist meer kraanwater wordt getapt. Het Nederlandse watersysteem is er bovendien op gericht rivier- en hemelwater naar zee af te voeren. Dat er meer zoetwater moet worden vastgehouden is evident, maar het hele watersysteem aanpassen vergt tijd én geld. “Als drinkwaterproducent moeten we meer capaciteit realiseren én goed drinkwater blijven maken onder steeds minder gunstige omstandigheden. Hoe krijgen we dat voor elkaar?”
Van de gemiddeld 128 liter drinkwater die elke Nederlander dagelijks uit de leiding haalt, gaat driekwart op aan douchen en het doorspoelen van het toilet. Zowel gedragsmatig als systemisch valt er in Hollandse huishoudens nog een wereld te winnen, zegt Annemarie. “Moet je elke dag minstens een kwartier onder een regendouche staan? Is het zinnig toiletten door te blijven spoelen met grote plassen kraakhelder drinkwater?”
Foto Robèrt Kroonen
Binnenshuis
Een drinkwaterbedrijf gaat over de watertoevoer tot aan de watermeter, niet over het water binnenshuis. Ter bevordering van bewust en duurzaam watergebruik door particulieren en zakelijke afnemers ontwikkelde Dunea een toolbox waterbesparing. Welke besparende sanitaire producten en vormen van regenwateropvang en -circulatie heeft het mkb te bieden? “Van een eenvoudige spoelonderbreker in het toilet en een waterbesparende douchekop tot en met een regenwaterzak in de kruipruimte: er is al veel voorhanden.”
Dunea is alleen terughoudend in het aanbevelen van methoden voor opslag en gebruik van regenwater en grijswater (kraanwater dat door gootstenen, douches en wasmachines stroomt) wanneer deze worden gekoppeld aan de drinkwaterleiding. “Dat vinden we op dit moment alleen verantwoord voor zakelijke klanten, omdat die hun watersysteem professioneel beheren, niet voor huishoudelijk gebruik.”
In Vlaanderen is ter besparing van drinkwater een regenwaterput bij nieuwbouw en renovatie van woningen al jaren verplichte kost. Annemarie vertelt dat in Nederland na recent onderzoek voorlopig is afgezien van verplichte drinkwaterbesparing in nieuwbouw. “Een van de redenen is dat de risico’s voor de volksgezondheid onvoldoende in beeld zijn. Voor drinkwaterbedrijven staat de volksgezondheid op de eerste plaats. We wachten verder onderzoek geïnitieerd door het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties af. Maar we zijn ook van mening dat waterbewust bouwen, en dat kan op allerlei manieren, zonder verplichting niet van de grond komt. Vacuümtoiletten schelen een slok op een borrel.”
Regenwatertoilet
Tastbare voorbeelden
Intussen zet Dunea ook in op nieuwe technieken. Geïnspireerd door een internationaal initiatief, vormden Dunea, Arcadis en VPdelta in 2021 een 50L-huis coalitie. Annemarie: “Welke mogelijkheden zijn er voor particulieren om drinkwater te besparen, zodat per persoon gemiddeld 50 in plaats van 128 liter drinkwater aan de dagelijkse behoeften voldoet?”
Via een ondernemerschallenge is op The Green Village de werking van drie toepassingen onderzocht. Potentiële oplossingen testen in een proeftuin helpt niet alleen ondernemers verder, zegt ze. “Gemeenten en woningcorporaties komen langs en beseffen dat duurzaam waterverbruik aandacht verdient. Dan krijgt het een rol toebedeeld in beleid voor duurzaam bouwen en klimaatadaptatie.”
Winnaars 50-Literhuis Coalitie 2021 (vlnr: John van de Wetering met de Rainmate, Pim Wijnakker met het Regenwatertoilet en Dick Breederveld met de Plassen & Wassen Combinatie)
Want, benadrukt Annemarie, verstandiger omspringen met watervoorraden is óók klimaatadaptatie. “Bestuurders en beleidsmakers tonen al meer belangstelling voor het vergroenen van steden. Aan die ambitie zit wel een watervraag vastgeknoopt.” Haar punt: de stad zal veel meer hemelwater moeten vasthouden, want meer drinkwater gebruiken voor buitenruimtes kan niet. “We verwijzen graag naar de tastbare voorbeelden in de proeftuinen van VPdelta, zoals de uit de challenge naar voren gekomen Rainmate: een systeem voor gestapelde bouw dat water uit de regenpijp buffert en doorgeeft aan groen op gevels en balkons en mogelijk ook als koelingsmechanisme fungeert.”
Waterbesparing is niet het enige onderwerp op de agenda. In Bergambacht zuivert Dunea rivierwater voor en pompt het vervolgens naar de duinen tussen Monster en Katwijk. Daar infiltreert het en volgt nazuivering. “Wat als de Lekdijk een keer overstroomt? We willen uiteraard voorkomen dat onze pompen stilvallen. We zijn van plan om op proeftuin Flood Proof Holland te oefenen hoe we omgaan met de gevolgen van een overstroming. Hoe we bijvoorbeeld met een tijdelijke mobiele waterkering een crisis kunnen voorkomen.”
De Rainmate maakt slimme waterbuffering in de gevelzone mogelijk. Foto: Robèrt Kroonen
Bodemtemperatuur
Behalve als portaal naar innovatieve ondernemers en organisaties met vergelijkbare ambities, fungeert VPdelta voor Dunea als entree naar de TU Delft en hogescholen in bijvoorbeeld Den Haag en Rotterdam. In overleg worden relevante onderzoeksvragen geformuleerd. Wat gebeurt er bijvoorbeeld met de temperatuur van drinkwater als door klimaatverandering de bodem opwarmt of als leidingen van warmtenetten naast die voor drinkwater komen te liggen? “In de proeftuinen van VPdelta kunnen zulke vragen worden opgepakt. Zo heeft een student van de TU Delft op het HittePlein de invloed van verharding en groen op de bodemtemperatuur in kaart gebracht. Op verschillende dieptes. Dat is voor ons interessant omdat we verplicht zijn drinkwater onder de 25°C te leveren.”
Er staat nieuw onderzoek op stapel. Dunea gaat met VPdelta een zeer zuinige manier van toilet doorspoelen uitproberen. “Het gaat om een idee geopperd door een voormalig medewerker van het onderzoeksinstituut KWR”, legt Annemarie uit. “In plaats van dat een plasje met 6 liter drinkwater helemaal naar het riool wordt gebracht, kan het met 1 liter drinkwater de afvoer in en met behulp van, bijvoorbeeld, douchewater de rest van het traject afleggen. De innovatie zit hem dus niet zozeer in nieuwe technologie als wel in een efficiënter systeemontwerp.” In een van de testwoningen op The Green Village komt een proefinstallatie.
Drinkwaterbesparing, besluit Annemarie, is het ondergeschoven kindje van het duurzaamheidsdenken. “Als redeneren vanuit schaarste voor drinkwaterproducenten onwennig voelt, dan is bewust minderen voor anderen al helemaal niet vanzelfsprekend. Maar goed, wanneer de buurman vertelt over zijn waterbesparende douchekop wil jij er misschien ook een. Vele kleintjes maken een grote.”
Afstudeeronderzoek TU Delft student Lisanne Middelbeek – Hoe houden we ons drinkwater koel in een opwarmende stad? Foto: Robèrt Kroonen
