Bezwijken overlaatdam Bosscherveld gevolg van 'combinatie van factoren'

Het bezwijken van de overlaat Bosscherveld tijdens de wateroverlast in januari van dit jaar is een gevolg van een combinatie van factoren. Dat schrijft minister Barry Madlener van Infrastructuur en Waterstaat aan de Tweede Kamer. De bijna 100-jarige overlaatdam was niet bestand tegen de zwaardere belastingen door het flink toegenomen verval van de waterstand.

Door de harde stroming in de Maas liet een deel van de bekleding van de dam los. Het water stroomde versneld de Maas in en door het snel dalende waterpeil raakten woonboten in de problemen. Eén boot raakte op drift en botste tegen een nabijgelegen brug, die sindsdien niet meer bruikbaar is voor verkeer.

Er werden tijdelijk twee nooddammen aangelegd om het peil op de Maas weer veilig te stellen. Er werd voorts een noodbrug geplaatst. Inmiddels wordt gewerkt aan een nieuwe overlaatdam op dezelfde locatie, die voor het komende hoogwaterseizoen gereed moet zijn. 

Volgens minister Madlener is er niet één directe oorzaak aan te wijzen voor het bezwijken van de overlaat. Hij baseert zich daarbij op een onderzoeksrapport van kennisinstituut Deltares dat in opdracht van Rijkswaterstaat Zuid-Nederland de doorbraak van de overlaatdam onderzocht. Het rapport bestaat uit een feitenrelaas en -analyse, en een beschrijving van mogelijke oorzaken.

Deltares stelt vast dat de overlaatdam twee keer eerder schade heeft opgelopen bij een siginificante afvoer van water (2014, 2021). “Alle opgetreden schades hebben gemeen dat de steenzetting op het benedenstroomse talud is beschadigd, waarbij stenen uit de steenzetting zijn verdwenen. De ontstane gaten verschilden qua afmeting.”

De overlaat is in 1930 aangelegd en sindsdien is het systeem rond de dam flink veranderd door grootschalig zand- en grindwinning, rivierverruiming (project Grensmaas) en de dichte scheepvaartopening bij Borgharen. Het verval van de waterstand is significant toegenomen en dat zorgt voor zwaardere belastingen van de overlaat die daar niet voor is ontworpen.

Om te zorgen voor een hogere bergingscapaciteit, is de overlaat in de loop der jaren verhoogd door een balk en kleppen (sinds 2004), ingegoten met beton, schrijft Deltares. Deze verhoging zorgt er echter voor dat de stroming de vorm van de overlaat niet meer goed kan volgen en daarom ‘loslaat’, aldus het feitenrelaas. Ook begroeiing op de overlaat droeg bij aan het falen van de dam. Er was geen sprake van achterstallig onderhoud.

Aanvullend heeft Deltares aanbevelingen gedaan voor het ontwerp van de nieuwe overlaat en is het instituut betrokken geweest bij de ontwerpfase, schrijft minister Madlener in zijn Kamerbrief. “De nieuwe overlaatdam wordt een stuk robuuster en toekomstbestendig, met de gevolgen van klimaatverandering op de afvoervolumes in gedachten. De aanleg van de nieuwe overlaat gaat inmiddels voorspoedig.”

Begin juli is de hoogwaterveilige combiwand van de nieuwe overlaatdam gereedgekomen die zelfstandig Maaswater kan keren, laat de minister weten in zijn brief.

Deltares beveelt in het onderzoeksrapport aan om andere stuwen en overlaten in het Maasdal op korte termijn onder de loep te nemen. Het is aannemelijk dat de belasting op deze (verouderde) constructies ook toeneemt als gevolg van klimaatverandering en systeemingrepen, aldus het instituut. "Dat kan wezenlijke impact hebben op het functioneren van deze constructies. Deskundig uitgevoerde inspecties en beoordelingen kunnen een belangrijke rol spelen om schade te voorkomen. Daarbij dient ook gelet te worden op cascade-effecten bij, schade uitval en/of algeheel falen."