De schade aan de huizen rondom Kanaal Almelo-De Haandrik is niet toe te schrijven aan piping, aan de beschadiging liggen meerdere oorzaken ten grondslag. Dat is de uitkomst van een verdiepend onderzoek door Deltares. Over de bijdrage van de kanaalwerkzaamheden aan de schades verschillen de Deltares-onderzoekers van mening met de externe adviseurs Stefan van Baars en Matthijs Kok. Het kennisinstituut stelt vast dat door het almaar intensiever gebruik van water en bodem dit soort problemen zich vaker gaan voordoen.
Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de provincie Overijssel. Het instituut werd gevraagd te onderzoeken of piping ‘een verklarend mechanisme’ is voor de schade aan de woningen. Voorts moest worden onderzocht of veen een rol speelt en of er nog een andere oorzaak is aan te wijzen voor de schades.
De opzet en resultaat van het onderzoek zijn afgestemd met en beoordeeld door een onafhankelijke begeleidingscommissie onder leiding van emeritus-hoogleraar Jan Maertens. Deze commissie werd geadviseerd door de wetenschappers Matthijs Kok en Stefan van Baars, van wie laatstgenoemde piping na een eerste eigen onderzoek als oorzaak zag omdat de bodemlaag door het baggeren was beschadigd.
"Het gaat om een complexe situatie: de veenkoloniale ontginningen en de aanleg van het kanaal hebben geleid tot veel lokale variabiliteit in de ondergrond, kwetsbare panden en funderingen. Om schade oorzaken te kunnen beoordelen moeten grondwater – grond – fundering / panden – in samenhang worden beoordeeld", schrijft de begeleidingscommissie.
Piping
Voor de rapportage zijn twintig woningen nader onderzocht. Daaruit blijkt dat de oorzaak van de schade niet bij alle panden hetzelfde is, aldus Deltares. Het onderzoek laat zien dat piping níet de oorzaak is van de schade bij de huizen rondom Kanaal Almelo-De Haandrik, schrijft het instituut. Een conclusie die door de begeleidingscommissie wordt onderschreven.
Onderzoekers troffen 'samendrukbare lagen' (veen, klei, silt) aan onder de fundering, onder vloeren en onder kruipruimtes van diverse huizen. “Samendrukking en vervormingen van deze lagen onder de panden hebben geleid tot verzakkingen en daarmee tot schade aan de panden. Vervormingen in deze samendrukbare lagen zijn versterkt door grondwaterstandsveranderingen tijdens en na de werkzaamheden aan het kanaal. Ook natuurlijke processen als droogte hebben een rol gespeeld.”
Veen
De grootste verzakkingen worden veroorzaakt door funderingen die op veen zijn geplaatst, schrijft Deltares. “Funderingen die boven het veen zijn aangelegd, zullen ook in de toekomst blijven zakken. Funderingen die onder het veen zijn aangelegd, zijn over het algemeen minder gezakt en de verwachting is dat deze ook in de toekomst weinig zullen zakken.”
Volgens het kennisinstituut hebben werkzaamheden aan het kanaal (baggeren, vervanging damwanden en trillingen) bij verschillende huizen bijgedragen aan de schadevorming. Zo was het vervangen van damwanden langs het kanaal van invloed op het grondwaterpeil. Die variaties beïnvloedden het veen, vooral als damwanden die lek waren boven het veen vervangen werden door dichte damwanden. Dit kan in een instabiele situatie een trigger hebben gevormd voor het ontstaan van verdere schade, concludeert de provincie. "Dit geldt vooral voor panden die kwetsbaar zijn omdat zij op veen zijn gefundeerd."
De onderzoekers zijn niet in staat de mate waarin de werkzaamheden schade hebben versterkt te preciseren, omdat er maar in beperkte mate gegevens beschikbaar zijn over de periode voor en na de werkzaamheden aan het kanaal. “Door het analyseren van bepaalde scenario’s is men er wel in geslaagd de orde-grootte van de effecten van de werkzaamheden op de schades te bepalen”, schrijven de onderzoekers.
Zij verschillen met de externe adviseurs Van Baars en Kok van mening over de impact van de kanaalwerkzaamheden op de schades, stelt de begeleidingscommissie vast. "Volgens Deltares is de bijdrage zeer beperkt tot beperkt en volgens de adviseurs is de bijdrage doorslaggevend", schrijft de commissie. Zij is van mening dat de door Deltares begrote bijdrage eerder als een ondergrens moet worden gezien en de schatting van de adviseurs als een bovengrens. "De waarheid ligt er naar verwachting tussenin. Een deel van de schade is zeker veroorzaakt door de cumulatieve invloed van de werkzaamheden", schrijft de commissie.
Goede oplossing
De bevindingen kunnen niet één op één worden vertaald naar andere huizen met schademeldingen, stelt Deltares. Wel kunnen de uitkomsten bijdragen aan het helpen van een goede oplossing voor de bewoners, aldus het instituut, dat ook vaststelt dat dit soort problemen zich vaker zullen voortdoen als gevolg van steeds intensiever gebruik van water en bodem. “Grondonderzoek en het inzichtelijk maken van grondwaterstromingen vooraf, maar ook monitoring tijdens werkzaamheden, helpen om tijdig maatregelen te nemen en de risico’s te beperken”, stelt Goaitske de Vries van Deltares op de website van het kennisinstituut.
De provincie kondigt aan bewoners snel duidelijkheid te geven over het herstel van hun woning nu het verdiepende onderzoek er ligt. Er is besloten de schaderegeling uit te breiden. "Er komt waar nodig funderingsonderzoek en subsidie voor funderingsverbetering", staat op de website van de provincie.
In een brief aan de Provinciale Staten schrijft het college van Gedeputeerde Staten: "Het onderzoek heeft opgeleverd dat het vervangen van betonnen damwanden door stalen damwanden op bepaalde plekken mogelijk heeft bijgedragen aan het ontstaan of verergeren van schade. Dit is een nieuw inzicht ten opzichte van het eerste onderzoek van Deltares. We hebben dan ook besloten de schaderegeling hierop aan te passen."
Voor wat betreft nieuwe werkzaamheden aan het kanaal, zal de provincie aanbevelingen voor monitoring ter harte nemen, zo blijkt uit de brief van Gedeputeerde Staten. De aanbevelingen zijn ook gedaan door de begeleidingscommissie die onder meer adviseert om bij werken in en langs het kanaal te zorgen voor een goede monitoring met peilfilters, registraties van panden voor en na de werkzaamheden en aanbrengen van meetpunten om zettingen te registreren.
MEER INFORMATIE
Rapport verdiepend schadeonderzoek
Rapport begeleidingscommissie
Brief GS aan Provinciale Staten
Publicatie website Deltares
H2O Premium: Oud-hoogleraar Stefan van Baars kritiseert dijkversterking
