Een enorm beroep op spoedeisende hulp, uitval van de stroomvoorziening en noodgedwongen sluiting van zwembaden. Deze en andere mogelijke gevolgen van uitzonderlijk hoge temperaturen zijn door Stichting Climate Adaptation Services in beeld gebracht in het klimaatverhaal Ongekend heet.
Het verhaal schetst wat een hitte van ruim 40 graden gedurende meerdere dagen betekent voor een jong Eindhovens gezin. Dit wordt verbeeld met situaties, geluidseffecten, dynamische grafieken en visualisaties. Stichting Climate Adaptation Services (CAS) wil met Ongekend heet inzicht geven in de gevolgen van exceptionele temperaturen en hoe we ons daarop in Nederland beter kunnen voorbereiden.
Jan-Willem Anker
Het is een realistische verbeelding van een toekomst die we niet willen maar die wel steeds waarschijnlijker wordt, zegt Jan-Willem Anker, communicatiemedewerker bij CAS. “Het verhaal is in eerste instantie gericht op professionals in heel het land. Wij willen hen met behulp van storytellingtechnieken bewustmaken van de mogelijke risico’s van extreme hitte en het gesprek daarover aanjagen. Tegelijkertijd is het verhaal zo vormgegeven dat ook burgers een goede indruk krijgen.”
Kans op extreme hitte steeds groter
In Nederland kwam de temperatuur in 2019 voor de eerste en tot nu toe enige keer boven de 40 graden uit. Toen werd een record van 40,7 graden – gemeten in Gilze-Rijen – neergezet, in één klap twee graden meer dan het vorige record. De verwachting is dat de drempel de komende decennia vaker zal worden overschreden. De kans op een extreem hete periode wordt net als in het buitenland ook in eigen land steeds groter, zegt klimaatwetenschapper Timo Kelder van CAS.
Timo Kelder
“Binnen de wetenschap is er voor extreme temperaturen een alarmerend signaal. Het kan echt veel heter worden dan we tot nu toe hebben gemeten. Door de sterke trend is de kans op ongekende hitte groot. Tegelijk hebben we de neiging om ons juist voor te bereiden op wat we hebben meegemaakt. In heel Nederland zien we een sterke trend, al is er waarschijnlijk wel een verschil tussen bijvoorbeeld Eindhoven en Den Helder waar de temperaturen wat lager zullen blijven. Met dit verhaal willen wij een extra zetje geven aan het bewustzijn over de effecten van extreme hitte.”
Verhaal opgehangen aan Eindhovens gezin
Ongekend heet gaat over Leonie en Niels en hun zevenjarige zoon Sem die in Eindhoven wonen. Het is al drie dagen boven de veertig graden in de stad en de nachttemperatuur zakt niet onder de 25 graden. De gevolgen zijn aanzienlijk. Zo moet Leonie als verpleegkundige in het ziekenhuis enorm aanpoten, want door de hitte is het verschrikkelijk druk op de spoedeisende hulp. En in heel Eindhoven is de stroomvoorziening uitgevallen door overbelasting.
De kans op zo’n scenario is volgens Kelder fors toegenomen. Voor een stad als Eindhoven is er in 2050 jaarlijks een kans van 8 procent op een hitte van 40 graden onder het hoge KNMI-scenario (zie grafiek onderaan). “Wij hebben dat in het verhaal gerelateerd aan de generaties van de personages. Toen vader Niels nog klein was in 1980, was het nagenoeg onmogelijk om deze temperatuur te halen. Nu in 2023 is het 2 procent. Als zoon Sem dertig jaar oud is, is de kans op 40 graden al 8 procent. En daarbij, de temperatuurstijging hoeft niet te stoppen bij 40 graden. Het kan ook heter worden. Zo hard gaat het. Er is een ongelijke situatie tussen generaties.”
Wetenschappelijke inzichten verwerkt
De verbeelding van de gevolgen van exceptionele hitte is gebaseerd op de laatste wetenschappelijke inzichten en op recente ervaringen in binnen- en buitenland. Anker geeft het voorbeeld van de uitzonderlijke hittegolf in de Amerikaanse stad Portland in 2021. “Er gebeurden toen allerlei dingen die je je van te voren niet goed kunt voorstellen. Zwembaden gingen bijvoorbeeld dicht vanwege het te grote risico voor het personeel. Dat hebben we dus in het verhaal verwerkt. Wij hebben gesproken met allerlei deskundigen op het gebied van klimaatadaptatie, hitte en crisismanagement over welke inzichten en ervaringen realistisch zijn voor de Nederlandse situatie.”
Verschillende partijen hebben een bijdrage geleverd aan Ongekend heet: het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid (NIPV), het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI), Waterschap De Dommel, Veiligheidsregio Amsterdam-Amstelland, Klimaatverbond Nederland en de provincie Noord-Brabant. Volgens Kelder is de provincie enthousiast omdat hitte nog niet erg op de agenda staat. “Ze vinden het een krachtig verhaal om te delen.”
Anker benadrukt tot slot het belang van een goede voorbereiding. “Het verhaal toont dat wij in de toekomst rekening moeten houden met gevolgen van extreme hitte die we nog niet hebben meegemaakt.”
We willen een techniek ontwikkelen om de bodem omhoog te laten groeien met 1m p/jaar. We hadden al zitten denken aan dit systeem, maar ik zou graag eens willen praten over jullie ervaring of samenwerking .
Als we verdroging aanpakken (let op: Nederland heeft daartoe een verplichting) kán inderdaad grondwateroverlast de kop opsteken. Je spreekt over ‘totale onbeheersbaarheid van de grondwaterkwantiteit’. Dat snap ik niet. De infiltraties zijn juist uitermate gecontroleerd, ook kwantitatief. Overlast en droogte op de flanken ontstaan zeer snel door overvloedige regen of juist het gebrek daaraan. Overlast door infiltraties in de hoge delen – als het al optreedt - ontstaat echter niet ‘over night’, dat duurt jaren. Als - en voor zover - infiltraties de oorzaak zijn, dreigende overlast kunnen we perfect monitoren en heel effectief bestrijden door het sturen van de infiltraties of door zeer lokaal grondwater te onttrekken. Dat maakt ook nog eens prima bronnen beschikbaar. Het waterbedrijf zou water moeten winnen waar overlast dreigt, bij voorkeur niet daar waar verdroging het gevolg is.