In zijn column Prachtige Veluwe om van te dromen breekt Jos Peters een lans voor infiltreren van ‘onberispelijk voorgezuiverd rivierwater’ in de Veluwe als remedie tegen verdroging van het natuurgebied en oplossing voor de vraag naar extra drinkwater. De centrale, hoge delen zijn ideaal voor wateropslag ondergronds, schrijft hij. Ecoloog Herman van Dam reageert: "Jos Peters gaat geheel voorbij aan de tegenargumenten."
door Herman van Dam
Herman van DamIn zijn column rakelt Jos Peters de al vijftig jaar oude discussie van de Veluwe-infiltratie weer eens op: het aanvullen van de schoonste bel van zacht grondwater die we in Nederland hebben, met voorgezuiverd IJsselwater. Op dit H2O podium had hij in 2020 al propaganda voor gemaakt onder het motto ‘Veluwe als Water Accu’, waarop zich op het netwerk een discussie ontspon, met behalve bijdragen van mijn hand, ook de meningen van het drinkwaterbedrijf Vitens, Natuurmonumenten en Waterschap Vallei en Veluwe.
In zijn recente column gaat Jos Peters geheel voorbij aan de tegenargumenten die door de deelnemers aan de discussie zijn ingebracht. Ik vat ze hier nog even samen. Als het nodig is om het grondwater van de Veluwe te sparen en er drinkwater uit de IJssel gewonnen moet worden, kan dat voorgezuiverde water meteen het net in. De infiltratiecapaciteit in de randgebieden kan worden vergroot door kansrijke combinaties van natuur en (natuurinclusieve) landbouw. Grootschalige infiltratie past daar niet bij. Kleinschalige grondwaterwinning wel. Bedrijven kunnen zelf wateropslagsystemen realiseren en kiezen voor gewassen en/of teeltsystemen die met grotere fluctuaties in beschikbaar water overweg kunnen.
Vegetatieveranderingen
Laagwaardige toepassing van drinkwater kan worden verminderd, door gebruik van kwelwater (o.a. uit Flevoland), regenwater, oppervlaktewater en effluent van rioolwaterzuiveringsinstallaties. Het infiltratiewater heeft een andere (macro-)ionensamenstelling dan het eigen grondwater van de Veluwe, wat tot (ongewenste) vegetatieveranderingen in de randgebieden kan leiden.
Voorzuivering is trouwens een kostbaar proces, waarvoor veel chemicaliën nodig zijn. Dan nog is het schier onmogelijk om de restanten van honderden bestrijdingsmiddelen, geneesmiddelen en overige door de mens gemaakte stoffen (inclusief PFAS) te verwijderen. Infiltratie van oppervlaktewater kan leiden tot temperatuurstijging van het kwelwater in beken en bronnen, wat schadelijk is voor de karakteristieke flora en fauna.
De grootschalige onttrekking van zeer diep en oud grondwater aan de Veluwe door de papierindustrie moet worden vervangen door gebruik van (voorgezuiverd) rivierwater. Het vervangen van een kwart van de soortenarme productiebossen door stuifzand en heide levert evenveel extra infiltratie van regenwater op als het drinkwaterverbruik van een miljoen mensen. Verstuiving brengt mineraalrijk zand naar boven dat vervolgens elders neerdwarrelt, waarvan bijen, vlinders, nachtzwaluw, klapekster, hagedissen en vele andere soorten zullen profiteren. Vóór het kappen van bos in natuurgebieden ontstaat veel protest, maar een aantal jaren na de omvorming slaat dit meestal om in waardering. Voor grootschalige infiltratie zijn ook grootschalige investeringen nodig.
Waterbesparende maatregelen
Dit geld kan beter worden gebruikt voor waterbesparende maatregelen. In het Nationaal Plan van Aanpak Drinkwaterbesparing, dat dit jaar is gepubliceerd, worden maatregelen genoemd om het drinkwaterverbruik in 2035 terug te brengen naar 100 liter per persoon per dag (thans 125 l), maar het is mogelijk om door de aanleg van regenwaterputten, zoals in Vlaanderen al is gebeurd, dit verder terug te brengen. Huishoudens gaan daardoor in sterkere mate voor hun eigen watervoorziening zorgen. Deze decentralisatie is ook minder kwetsbaar voor calamiteiten en sabotage, zoals die in de komende onveilige tijd verwacht mag worden.
Transporteren, zuiveren en infiltreren kost geld en resulteert in klimaatimpact: energie- en chemicaliënverbruik en bijbehorende CO2-uitstoot. Als er dan toch geïnfiltreerd moet worden om voldoende drinkwater te produceren én om de natuur te ontzien doe het dan met systeemeigen water.
In Flevoland, voornamelijk aan de Veluwse kant, welt veel Veluws grondwater op. Het grondgebruik daar is vooral natuur en recreatie. Maak een scheiding in het oppervlaktewatersysteem van Flevoland zodat het mooie kwelwater vanuit de Veluwe zich niet mengt met het landbouwwater uit de polder. Pomp het water uit de kwelgebieden apart af, zuiver dat en breng dat rechtstreeks naar de gebruikers.
Aparte grondwaterbel
Als er dan toch geïnfiltreerd moet worden in de diepe ondergrond van de Veluwe, maak dan in die ondergrond een aparte grondwaterbel/grondwatersysteem van infiltreren en onttrekken. Het watersysteem boven die gemaakte bel komt op een hoger niveau te liggen. Er is geen vermenging met de ondiepere systemen die vegetatie en beken voeden. Bij grote voorraad kunnen bestaande problematische winningen worden gesloten. Het kan leiden tot een gehele optimalisatie van de drinkwaterwinning optimalisatie van het Veluwse watersysteem.
De oppervlakte van de Veluwe is groter dan die van alle andere Natura 2000-gebieden van Nederland op land bij elkaar. Het gebied lijdt nu al zwaar onder stikstof, verdroging en verzuring. Ondanks de vele goede plannen voor natuurherstel worden de genoemde gebiedsbrede problemen van de Veluwe onvoldoende aangepakt. Zoals de Ecologische Autoriteit in een recent advies over de Natuurdoelanalyse van de Provincie Gelderland betoogt, is een brede en integrale blik op de problemen op en rond de Veluwe essentieel om verdere achteruitgang van de kwaliteit van ons grootste natuurgebied in het hart van Nederland in stand te houden. Het is zeer de vraag of infiltratieplannen van Jos Peters stand zullen houden bij toetsing aan zo’n integrale visie.
Met dank aan Rob de Groot (hydroloog) en Flip Witte (ecohydroloog) voor het delen van hun kennis en inzichten.
Herman van Dam is ecoloog
Als we verdroging aanpakken (let op: Nederland heeft daartoe een verplichting) kán inderdaad grondwateroverlast de kop opsteken. Je spreekt over ‘totale onbeheersbaarheid van de grondwaterkwantiteit’. Dat snap ik niet. De infiltraties zijn juist uitermate gecontroleerd, ook kwantitatief. Overlast en droogte op de flanken ontstaan zeer snel door overvloedige regen of juist het gebrek daaraan. Overlast door infiltraties in de hoge delen – als het al optreedt - ontstaat echter niet ‘over night’, dat duurt jaren. Als - en voor zover - infiltraties de oorzaak zijn, dreigende overlast kunnen we perfect monitoren en heel effectief bestrijden door het sturen van de infiltraties of door zeer lokaal grondwater te onttrekken. Dat maakt ook nog eens prima bronnen beschikbaar. Het waterbedrijf zou water moeten winnen waar overlast dreigt, bij voorkeur niet daar waar verdroging het gevolg is.