Steeds meer boeren slaan een eigen bron en pompen grondwater op om hun gewassen te beregenen. Maar mag dat zomaar? En wat is de impact op de watervoorraad?
door Corien Lambregtse
Grondboorbedrijven beleven dankzij de droogte goede tijden. Ze hebben het druk met het slaan van grondwaterputten. Wie een eigen grondwaterput wil, moet rekening houden met een wachttijd.
Hoeveel grondwaterbronnen er zijn in Nederland en wat de totale omvang van de wateronttrekking is, is niet precies bekend. De Unie van Waterschappen (UvW) en het Interprovinciaal Overleg (IPO) brengen dat momenteel in kaart. Dat doen ze op verzoek van de minister van Infrastructuur en Waterstaat, Cora van Nieuwenhuizen.
Beide koepelorganisaties verwachten vooralsnog geen alarmerende uitkomst. “Het is belangrijk dat we inzicht krijgen in de omvang van de onttrekkingen. Op basis daarvan kunnen we bezien waar welk beleid nodig is”, zegt gedeputeerde Bert Boerman van de provincie Overijssel namens de gezamenlijke provincies.
Vergunning
Het is in Nederland onder voorwaarden mogelijk om een waterput te slaan. Bij kleinere onttrekkingen van grondwater, tot 150.000 m3 water, volstaat een vergunning of melding bij het waterschap. Bij grotere onttrekkingen is een vergunning van de provincie nodig, bijvoorbeeld voor een drinkwaterwinning. De waterschappen en de provincies bepalen voor hun gebied de precieze regels en voorwaarden voor het onttrekken van grondwater.
Dat is afhankelijk van de eigenschappen van het watersysteem, de (grond)waterpeilen, de bodemgesteldheid en de watergebruiksfuncties. De verschillen tussen regio’s zijn daardoor groot. In het westen en noorden is er vaak genoeg oppervlakte- en grondwater aanwezig, maar in gebieden met hoger gelegen zandgronden, vooral in Zuid- en Oost-Nederland, zijn grond- en oppervlaktewater schaars en worden er bij droogte beregeningsverboden ingesteld. In zones rond natuurgebieden geldt overal een onttrekkingsverbod.
Uiterste redmiddel
Dirk-Siert Schoonman, bestuurslid van de Unie van Waterschappen en aankomend dijkgraaf bij waterschap Drents Overijsselse Delta, ziet het onttrekken van grondwater voor beregening als uiterste redmiddel. Niet alleen vanuit het perspectief van het waterschap, ook vanuit het perspectief van de boeren.
“Het slaan van een bron is qua kosten op zichzelf nog te overzien, maar je hebt ook een beregeningsinstallatie en diesel nodig om die installatie te laten draaien. Het is een hele investering, zeg ik uit eigen ervaring. Het is de vraag of je die investering met de opbrengst van het gewas terugverdient. Als het om gras gaat, in ieder geval niet”, zegt de bestuurder die zelf melkveehouder is geweest.
'De oplossing is niet om alle onttrekkingen te verbieden, de echte oplossing is dat we een veel robuuster watersysteem realiseren'
Ook als waterschapsbestuurder denkt hij liever aan andere oplossingen dan aan het slaan van grondwaterputten. “Bij het oppompen van oppervlaktewater zie je al snel de gevolgen, zeker als de natuur verdroogt. Bij het oppompen van grondwater zie je de gevolgen pas later, maar ze zijn er net zo goed. De oplossing is niet om alle onttrekkingen te verbieden, de echte oplossing is dat we een veel robuuster watersysteem realiseren, waarbij we zowel naar het aanbod als naar de vraag naar grondwater en oppervlaktewater kijken.”
Bufferen en infiltreren
Een robuust watersysteem begint volgens Schoonman bij het zoveel mogelijk vasthouden van water. “Al het water dat we in natte periodes naar de zee laten lopen, zijn we kwijt. We moeten daarom allereerst veel meer water bufferen en ook infiltreren in de bodem, zodat de bodem zelf veel meer water vasthoudt en we ook reservevoorraden hebben. Vervolgens moeten we kijken welke bomen en gewassen bijdragen aan het vasthouden van water en minder water verdampen. We moeten de juiste gewassen op de juiste plekken verbouwen. Daar is gelukkig steeds meer aandacht voor.”
Een klimaatrobuust systeem voorkomt of vermindert de noodzaak van technische oplossingen zoals grondwaterputten en beregeningsinstallaties. Schoonman: “We kunnen voor elk probleem een technische oplossing bedenken, maar als we de oorzaak niet aanpakken, worden die problemen steeds complexer. Dat geldt ook voor het probleem van het watertekort. Voor je het weet zit je in een wedstrijd wie de langste leiding heeft en de diepste bron slaat. Maar die oplossing gaat dan wel ten koste van de buren, want zij krijgen daardoor juist minder water. Natuurlijke oplossingen zijn altijd beter dan technische oplossingen. Je kunt ze alleen niet van vandaag op morgen inzetten, ze vergen een langere adem.”
Een plan van aanpak tegen de droogte moet breed zijn, vindt Schoonman. “De Beleidstafel Droogte heeft eind 2019 niet voor niets 46 aanbevelingen gedaan. Daarvan zijn er al heel wat opgepakt, maar om het watersysteem zelf klimaatrobuuster te maken, is het belangrijk om met alle betrokkenen in een regio om tafel te gaan en te kijken welke maatregelen op lange termijn nodig zijn om het watersysteem in balans te krijgen. Hoe zorgen we in elke regio voor grotere waterbuffers, hoe houden we het water vast in de bodem, hoe kunnen we waterverlies door verdamping verminderen?”
'Vorig jaar hebben we enkele tientallen illegale grondwaterputten gevonden'
Illegale putten
Zolang het waterprobleem niet structureel is opgelost, blijven boeren grondwaterputten slaan. En blijven waterschappen als bevoegd gezag controleren of iedereen zich aan de regels en eventuele onttrekkingsverboden houdt.
Schoonman: “We komen weleens illegale grondwaterputten tegen, maar gelukkig niet zo vaak. Vorig jaar hebben we enkele tientallen illegale grondwaterputten gevonden. Afhankelijk van de grootte van de overtreding wordt dan een dwangsom opgelegd of een proces-verbaal gestart. Je ziet natuurlijk al snel of iemand zijn land beregent. Zeker als dat met een waterkanon gebeurt die het water met een grote boog over een veld sproeit.”
Zo’n waterkanon vindt hij dan eigenlijk niet eens de slimste oplossing. “Bij een sproei-installatie gaat het water de lucht in en verlies je een deel door verdamping. Er zijn ook steeds slimmere vormen van beregening, zoals subirrigatie, dat is het inlaten van water in een drainagesysteem, en druppelsystemen.”
