Technisch vernuft, aanpassingsvermogen en organisatietalent. Deze drie factoren zijn volgens Martin Berendse en Paul Brood bepalend voor het succes van het Nederlandse watermanagement. “Samen vormen ze de ‘drijvende kracht’ van Nederland.” De archivarissen behandelen in de Historische wateratlas NL onze relatie met water vanaf de oertijd tot nu.
Berendse en Brood schetsen in deze nieuwe publicatie in ruim 200 pagina’s de hoofdlijnen van het verhaal van Nederland Waterland, aan de hand van 285 oude kaarten en andere afbeeldingen. Daarbij komen zulke uiteenlopende onderwerpen langs als de Doggerbank, de Allerheiligenvloed van 1170, de eerste waterschappen, de oudste sluizen, de ‘wandelende’ Waddeneilanden, water als strategisch wapen tijdens de Tachtigjarige Oorlog, de Haarlemmermeer en andere droogmakerijen, de eerste drinkwaterleidingen anderhalve eeuw geleden, watersnoodrampen in de twintigste eeuw, het programma Ruimte voor de Rivier en, tot slot, de Wageningse visie op een natuurlijkere toekomst van Nederland in 2120.
Water vriend en vijand
Het werd volgens de twee archivarissen de hoogste tijd om een historische atlas volledig te wijden aan de Nederlandse relatie met het water. “In Nederland Waterland is het water vriend en vijand tegelijk en kan het voor van alles en nog wat worden ingezet: energie, transport, landsverdediging en nog veel meer. De techniek en de organisatie van onze waterstaat lopen als twee rode draden door deze atlas. We beschikken in onze archieven over zoveel schitterende historische waterstaatskaarten en andere bronnen, dat we er wel vijf atlassen mee zouden kunnen vullen.”
Berendse en Brood vertellen dat de waterstaatskaart een genre op zichzelf is in de historische cartografie. “Tussen ongeveer 1865 en 1990 was er zelfs zoiets als de Waterstaatskaart van Nederland, een volledig geüniformeerde, landelijk dekkende inventarisatie van de waterhuishouding van (en vooral: de afwatering in) Nederland.” Aardig detail: de drukker kreeg op de Parijse wereldtentoonstelling van 1881 een eervolle vermelding van de jury. Tegenwoordig is alles gedigitaliseerd in het Waterstaatkundig Informatie Systeem (WIS).
Land van aan- en afvoerders
De auteurs sluiten het schrijfwerk aan de atlas af op 18 juli 2022. “Een bijzondere dag, want het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden neemt het opmerkelijke besluit om het gemaal De Aanvoerder in werking te stellen. Het gemaal in Utrecht is speciaal aangelegd om zoet water uit het Amsterdam-Rijnkanaal in het Groene Hart te pompen. Bij uitzonderlijke droogte is dat nodig en daarmee hebben we in 2022 te maken.”
Deze maatregel is volgens Berendse en Brood tekenend voor het gegeven dat de strijd met het water een belangrijk deel van de Nederlandse identiteit uitmaakt . Wat ervan kan worden geleerd? “Dat we tot in lengte van jaren een beroep op onze drijvende kracht - ons vernuft, aanpassingsvermogen en organisatietalent - zullen moeten doen. Nu eens om van het water af te komen, dan weer om er voldoende van beschikbaar te hebben. We zijn nu eenmaal een land van aan- en afvoerders van water. Zo is het altijd geweest en zo zal het altijd blijven.”
De Historische wateratlas NL van Martin Berendse en Paul Brood is verschenen bij uitgever WBOOKS en kost 39,95 euro. Ga voor een voorproefje naar het inkijkexemplaar.
