Windparken in de Noordzee moeten een groot deel van de benodigde energie gaan leveren. Maar de Noordzee wordt ook gebruikt om (steeds meer) zand te winnen voor de kustverdediging. Er zijn beschermde natuurgebieden en er moet ook ruimte blijven voor de scheepvaart en visserij. Hoe gaan we slimmer om met de beschikbare ruimte?
Binnen het Joint Industry Project TKI Road2SID – gecoördineerd door Deltares - zijn opties onderzocht voor slimmer ruimtegebruik op de Noordzee. Er is bekeken hoe drie belangrijke transities, - energie, natuur en voedselproductie - gecombineerd kunnen worden met de bouw van windparken op zee.
Antonios Emmanouil Antonios Emmanouil, expert natuurinclusief ontwerp in de energietransitie bij Deltares: “Afgezet tegen de plannen die we er in Europa mee hebben, is de Noordzee niet zo groot als hij lijkt. En dat geldt zeker voor het Nederlandse deel.”
Op dit moment leveren windparken op zee 4,7 gigawatt per jaar. In 2030 moet dit 21 GW zijn. Daarvoor worden de komende jaren bijna voortdurend windparken gebouwd. Minister Jetten (Energie) kondigde aan dat de komende jaren twee windparken per jaar zullen worden aanbesteed.
Zand
Ook de zandwinning vraagt veel van de Noordzee. In de tussenbalans van het Kennisprogramma Zeespiegelstijging wordt opgemerkt dat – als de zeespiegel stijgt - het 'een opgave wordt om voldoende zand beschikbaar te houden voor de kustlijnzorg'. Afhankelijk van de zeespiegelstijging zal daar 2,4 tot 4 keer meer dan de huidige hoeveelheid (jaarlijks 11 miljoen kuub) zand voor nodig zijn.
Natuur
Behalve als locatie om energiedoelstellingen te halen en als bron van zandwinning, speelt de Noordzee ook op andere terreinen een belangrijke rol. Emmanouil: “Een deel van de zee geldt als beschermd natuurgebied en daar worden geen windparken gepland. Ook dienen we rekening te houden met vaarroutes en er is nog bestaande infrastructuur, denk aan communicatiekabels en olieplatforms.”
Voorlopig zitten de doelstellingen op de Noordzee elkaar volgens Emmanouil nog niet echt in de weg. “Kijk je naar de kaart, dan zie je bijvoorbeeld dat de locaties voor zandwinning dichterbij de kust liggen en de aangewezen plekken voor windparken juist verder weg zijn. Als je scheepvaart, voedselproductie en ruimte voor natuur bekijkt, wordt het echter veel ingewikkelder om de puzzel te leggen.”
Meervoudig gebruik
Emmanouil gelooft dat meervoudig gebruik een gedeeltelijke oplossing is. “Voorlopig is meervoudig gebruik de beste kans die we hebben om alles wat we willen doen op de Noordzee ook daadwerkelijk te realiseren.”
In het Road2SID onderzocht Deltares met negen partners, zowel kennisinstellingen als bedrijven, hoe windparken gebouwd en ingericht kunnen worden zodat ze bijdragen aan de voedselproductie, ecologische doelen en duurzame energieopwekking en -opslag, zoals waterstof of zonne-energie.
Emmanouil: “Op dit moment zijn er kansrijke opties, variërend van klaar om op grotere schaal te worden ingezet tot nog helemaal in de experimentele fase.”
Om deze opties daadwerkelijk op zee in te kunnen zetten, denkt Emmanouil dat overheden samen met andere belanghebbenden duidelijke doelen zou kunnen opstellen, bijvoorbeeld over de te behalen ecologische doelen, over de regels rondom vergunningsverlening en de verdeling van verantwoordelijkheid tussen commerciële partijen en de overheid.
“We hebben de windparken in de Noordzee nodig voor de energietransitie. Die bieden ook een kans voor de natuur en voor de voedselproductie. Maar de bedrijven die de parken ontwerpen en bouwen, hebben behoefte aan een visie en houvast. Ze moeten beter weten waar ze aan toe zijn.”
Onderzoek
Om de invloed die de aanleg van windparken op zee op het milieu te minimaliseren, natuurherstel te stimuleren en voedselproductie zo effectief mogelijk te maken, is het volgens Emmanouil van belang dat er veel meer wordt geïnvesteerd in onderzoek en monitoring op windparken
“Onderzoek is nodig omdat we ook nog heel veel niet weten. Die windparken worden nu ontworpen, maar eigenlijk zou je in deze fase dus al rekening willen houden met dat meervoudige gebruik, juist om zoveel mogelijk effect te genereren.”
Een betere samenwerking – zowel tussen de Noordzee-landen onderling, als tussen de verschillende betrokken sectoren – is ook nodig om de ruimte op zee zo goed mogelijk te verdelen. “De landen zitten nu met elkaar aan tafel, maar het is belangrijk om niet te vergeten dat de Noordzee een ecosysteem is. Vissen trekken zich niks aan van grenzen. En ook heeft Europa een gezamenlijke energiedoelstelling. Zo’n gebied dus in de totaliteit benaderen heeft dus veel zin en dat zou nog veel vaker kunnen.”
Op het gebied van de samenwerking tussen de sectoren, is binnen het Road2SID-project al het nodige gedaan. “Wij hebben de verschillende stakeholders, van natuurorganisaties tot bouwbedrijven en van start-ups tot energieproducenten, gevraagd naar hun visie, naar de drempels en de kansen die ze zien. Want alleen als alle betrokkenen min of meer op één lijn zitten, heeft een enorme transitie als waar we hier over praten een realistische kans van slagen.”
Eerlijker voor de boeren en de maatschappij.
Het pleidooi voor meer overleg in het kader van grensoverschrijdend waterbeheer met Duitsland en België, maar ook met Luxemburg, Frankrijk en Zwitserland, is wel steekhoudend. Het stroomgebied van de Rijn beslaat naast Nederland immers Zwitserland, Duitsland en Frankrijk. Stroomgebied van de Maas beslaat naast Nederland ook Frankrijk, Luxemburg, België en Duitsland. Voor zover ik weet zijn er in waterschapverband slechts een aantal pilots hier momenteel concreet mee bezig o.a. via het ontwerpen en operationaliseren van grensoverschrijdend waterbeheer rondom de Overijsselse Vecht en ook voor delen van het Roer stroomgebied dat aansluit op de Maas. Ruimte voor de rivieren in Nederland gaat maar beperkte impact hebben als niet eenzelfde inhaalslag gaat plaatsvinden in de bovenstrooms genoemde landen.
Acht kennisinstituten uit Nederland, België, Duitsland en Luxemburg gaan daarom onder coördinatie van Deltares onderzoek doen naar beter beheer van grensoverschrijdende regionale stroomgebieden. De watersnood in juli 2021 heeft geleerd dat autoriteiten hier geen goed overzicht over hebben en dat kennis over de overstromings- en droogterisico’s langs de kleinere grensoverschrijdende zijrivieren van de Maas en Rijn nog heel versnipperd is.
Het artikel stelt terecht dat voor grensoverschrijdend waterbeheer nog te weinig urgentie is.