Voor klimaatadaptatie is een rijksoverheid nodig die een langdurig commitment aangaat en voldoende middelen aan gemeenten beschikbaar stelt. Dat stelt Ed Anker, wethouder van Zwolle en woordvoerder namens de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Hij vraagt het volgende kabinet om ook echt te investeren in innovatie. “Ik ben ervan overtuigd dat klimaatadaptatie niet alleen geld kost, maar ook erg veel oplevert.”
door Hans Klip
De aanpassing aan de toenemende extreme weersgebeurtenissen als droogte, hitte en hevige neerslag vergt veel van de uitvoeringskracht van gemeenten. Heb daar aandacht voor, is de boodschap van Ed Anker aan het nieuwe kabinet dat na de verkiezingen aantreedt. “Klimaatadaptatie is transformeren. Je moet de koers verleggen bij de inrichting van de stad en de manier van bouwen. Dat zijn zeer lange processen. Gemeenten hebben gelukkig de tijd tot 2050, maar moeten nu al echt aan de bak.”
Klimaatadaptieve maatregelen zijn volgens Anker nog niet standaard en zorgen voor een verhoging van kosten. Dit vraagt om een langdurig commitment van het Rijk. Gemeenten moeten ook genoeg financiële armslag krijgen. “Misschien een beetje ambtelijk geformuleerd, maar investeren in klimaatadaptatie kan wel eens de meest winstgevende transformatie zijn. Als mensen bewuster gaan nadenken over hoe ze hun huis klimaatrobuust kunnen maken, gaan ze bijvoorbeeld ook bewuster nadenken over hun energieverbruik. Ik ben er daarom van overtuigd dat klimaatadaptatie niet alleen geld kost, maar ook erg veel oplevert.”
De financiële positie van veel gemeenten is slecht, vooral door tekorten bij de bijstand en de jeugdzorg als gevolg van eerdere bezuinigingen. Bijna een derde heeft zelfs geen sluitende begroting voor 2021. Is het nemen van vrij dure klimaatadaptieve maatregelen dan wel haalbaar?
“Uiteindelijk werkt heel Nederland zichzelf tegen, als gemeenten niet voldoende financiële ruimte krijgen. De grote transities van energie en klimaatbestendigheid en in wat mindere mate circulaire economie landen allemaal bij de gemeenten. Zij moeten de ingewikkelde gesprekken houden en de investeringen doen, terwijl ze intussen ook nog een miljoen huizen moeten bouwen. Gemeenten zijn nu echter in een positie gebracht, dat ze met een hand op de rug aan het zwaardvechten zijn. Dat is echt heel vervelend. Het lukt dan gewoon niet om alle opgaven te halen waartoe zij zichzelf hebben verplicht. In de regio Zwolle is klimaatadaptatie urgent vanwege de kenmerken van het landschap. Maar gemeenten waarvoor dit nog meer ‘nice to have’ is, zullen waarschijnlijk op andere terreinen investeren.”
'Als gemeenten geen rekening houden met het klimaat, brengen zij zichzelf enorm in de problemen'
Waterbeleid en klimaatadaptatie zitten in uw portefeuille als wethouder en u bent portefeuillehouder water in de Commissie Ruimte, Wonen en Mobiliteit van de VNG. Wat ziet u als het belang van deze thema’s?
“Gemeenten hebben de opdracht om klimaatbestendig te zijn, omdat het klimaat verandert. Voor Zwolle betekent het concreet dat het regionale watersysteem in 2050 tegen zijn grenzen aanloopt. Ook is er in de IJsseldelta sprake van verstedelijking. Dat is een wereldwijde trend en brengt extra uitdagingen zoals hittestress met zich mee. Als gemeenten geen rekening houden met het klimaat, brengen zij zichzelf dus enorm in de problemen.”
U ondertekende namens de VNG in november 2018 het Bestuursakkoord Klimaatadaptatie. Wat heeft dat tot nu toe opgeleverd?
“Gemeenten zijn aan de slag gegaan met klimaatstresstesten, risicodialogen en adaptatiestrategieën. Dat loopt allemaal wel en is soms al afgerond. Ook kunnen onder andere gemeenten met ingang van 2021 gebruikmaken van de Impulsregeling klimaatadaptatie. Hiervoor heeft het Rijk 200 miljoen euro beschikbaar gesteld. Over de vormgeving van de regeling is lang overlegd. Ik ben op zich blij met de afspraken in het bestuursakkoord, maar vind wel dat de Impulsregeling gemeenten veel energie kost. De inschrijvingsprocedure is erg bewerkelijk. Ook maak ik me er zorgen over dat het geld niet wordt gestopt in projecten die echt het verschil maken. Het klinkt een beetje flauw, maar het afkoppelen van regenwater van het riool zou eigenlijk een standaardmaatregel moeten zijn.”
Waaraan zouden de middelen van de Impulsregeling dan wel moeten worden besteed?
“De ontwikkeling van innovaties. Kies een paar ingewikkelde vernieuwende projecten uit. De gemeenten in de IJsseldelta willen daarom een NOVI-gebied (een in het kader van de Nationale Omgevingsvisie aangewezen gebied waarin aandacht is voor de brede ruimtelijk-fysieke opgaven, red.) rondom het thema klimaatbestendigheid worden. Bijna alle uitdagingen van een deltalandschap zijn hier te vinden in een overzichtelijke regio.”
Wat ziet u als grootste uitdagingen voor gemeenten bij klimaatadaptatie?
“Dit is voor elke gemeente weer anders, omdat de fysieke omstandigheden erg verschillend kunnen zijn. Ik spreek af en toe gemeenten waarvoor klimaatadaptatie nog een beetje nieuw is. Zij zijn vooral benieuwd naar hoe je zo’n abstract thema naar de praktijk kunt brengen. Het is erg belangrijk is dat de gemeente leert om klimaatadaptatie op een goede manier een plek te geven in de fysieke opgave, door er op tijd over na te denken. Het maken van een adaptatiestrategie dwingt je om de kwetsbaarheden in beeld te brengen en naar de toekomst te kijken.”
'Het hele stationsplein inclusief de kelder waarin de stalling zit, is speciaal ontworpen om een grote hoosbui te verwerken. Het regenwater wordt dan opgevangen met twaalfhonderd infiltratiekratten'
Zwolle heeft in 2019 een eigen strategie voor klimaatadaptatie gepresenteerd. Wat houdt dit in?
“Dat wij in de hele stad klimaatbewust werken en bewoners graag laten meedoen, tot op straatniveau. Zo zijn we al langere tijd bezig met geveltuinen. Bij projecten denken we al van tevoren aan wat er nodig is, gezien de klimaatverandering in de toekomst. Een leuk voorbeeld is de nieuwe fietsenstalling bij het station (de ‘groenste fietsenstalling van Nederland’ genoemd, red.), die op 8 maart door staatssecretaris Stientje van Veldhoven is geopend. Het hele stationsplein inclusief de kelder waarin de stalling zit, is speciaal ontworpen om een grote hoosbui te verwerken. Het regenwater wordt dan opgevangen met twaalfhonderd infiltratiekratten. Ook kan de fietsstalling zelf als noodberging worden ingezet.”
Hoe krijgt de gemeente bewoners en ondernemers mee?
“Benader klimaatadaptatie echt als een kans en ga het eerlijke gesprek aan. Zorg bij een risicodialoog ook dat het koffertje met informatie op orde is. Als je het juiste gesprek over klimaatadaptatie voert met bewoners en bedrijven, werkt dat inspirerend. Dan komen we samen tot oplossingen die de omgeving aangenamer maken. Ik merk in Zwolle dat veel mensen enthousiast zijn en willen bijdragen.”
Tot slot, hoe kijkt u aan tegen de inbreng van de watersector?
“Klimaatadaptatie biedt een bijzondere kans voor de watersector. Houd wel voor ogen dat alle betrokkenen het echt samen moeten doen. Bouwbedrijven moeten bijvoorbeeld ook op een goede manier kunnen aanhaken. De professionalisering is in de watersector zo ver doorgevoerd, dat wij elkaar binnen de sector zeer goed begrijpen maar wel eens vergeten dat we ook de buitenwacht moeten meekrijgen. De slag naar de rest van de samenleving moeten we nog echt maken. Het is van essentieel belang dat klimaatadaptatie een maatschappelijke beweging wordt.”
MEER INFORMATIE
Themapagina klimaatadaptatie op site VNG
Themapagina Klimaatmakers Zwolle
Projectboekje klimaatadaptatie Zwolle
