Natuurherstelwet van kracht, nu twee jaar tijd voor nationaal plan

De Europese natuurherstelverordening, algemeen bekend als natuurherstelwet, is op zondag 18 augustus in werking getreden. Nederland en de andere lidstaten gaan nu aan de slag met een nationaal herstelplan. Binnen twee jaar moeten zij bij de Europese Commissie een ontwerpplan indienen waarin de mijlpalen voor 2030, 2040 en 2050 zijn opgenomen.

Een volledige uitvoering van de natuurherstelverordening (NHV) is van cruciaal belang om de biodiversiteit binnen de EU te herstellen en een verdere achteruitgang tegen te gaan, stelt de Europese Commissie in haar bericht over de inwerkingtreding. Hetzelfde geldt voor het bereiken van klimaatneutraliteit in 2050 en het aanpassen aan de klimaatverandering.

Door de natuurherstelwet wordt de verwezenlijking van andere Europese ambities ondersteund, bijvoorbeeld op het terrein van waterveiligheid. De wet is volgens de Commissie ook een belangrijk instrument voor het voldoen aan de internationale biodiversiteitsverplichtingen die in 2022 zijn vastgelegd in het Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework. Hierin staan doelen als 30 procent behoud van land, zee en binnenwateren.

De NHV is een initiatief van toenmalig EU-commissaris Frans Timmermans en een onderdeel van de Europese Green Deal. De wet haalde – flink afgezwakt in de voorbije jaren, vooral onder invloed van boerenverzet – de eindstreep op 17 juni. Met de hakken over de sloot ging een gekwalificeerde meerderheid van de lidstaten akkoord. Nederland behoorde tot de groep van landen die tegenstemden.

Herstel van aangetaste ecosystemen
Ruim 80 procent van de Europese natuurlijke leefgebieden – in Nederland zelfs 90 procent – is er slecht aan toe. Op basis van de NHV moeten aangetaste ecosystemen worden hersteld (zie kader onderaan). De prioriteit gaat uit naar ecosystemen die het meeste potentieel hebben om koolstof af te vangen en op te slaan en om de impact van natuurrampen te voorkomen en verminderen.

Op EU-niveau is een algemeen doel geformuleerd. De lidstaten moeten tegen 2030 herstelmaatregelen treffen in ten minste 20 procent van de landgebieden en 20 procent van de zeegebieden van de Europese Unie. Tegen 2050 zijn zulke maatregelen van kracht voor alle ecosystemen waar natuurherstel nodig is.

Zo is er een bepaling over het verwijderen van barrières in rivieren opgenomen. De bedoeling is dat de NHV eraan bijdraagt dat ten minste 25.000 kilometer rivieren weer vrij kunnen stromen. Deze doelstelling moet over zes jaar zijn bereikt.

Specifieke maatregelen door lidstaten
De 27 lidstaten zijn nu aan zet. Zij beslissen zelf over de specifieke maatregelen op hun eigen grondgebied. Hiervoor stelt ieder land een nationaal herstelplan op.

Het plan bevat een tijdschema voor de implementatie van herstelmaatregelen en geeft inzicht in de financiering. Ook zijn de verwachte voordelen vermeld, vooral wat betreft de aanpassing aan en de beperking van de klimaatverandering. Tevens gaat het plan in op hoe het beleid voor biodiversiteit en het beleid op andere terreinen elkaar kunnen versterken. Denk bijvoorbeeld aan bodemdegradatie, duurzame energie, landbouw en visserij.

Nederland moet uiterlijk in 2030 herstelmaatregelen nemen in een derde van de natuurgebieden waar het momenteel niet goed mee gaat. Volgens een in maart gepubliceerd onderzoek valt de balans van de invoering van de NHV per saldo positief uit. De maatschappelijke baten worden ingeschat op 129 miljard euro tot 2050 en de maatschappelijke kosten op 76 miljard euro.

Mijlpalen vastleggen in herstelplan
De lidtstaten krijgen nu twee jaar de tijd om een ontwerpplan bij de Europese Commissie in te dienen. Hierin zijn de mijlpalen voor 2030, 2040 en 2050 vastgelegd.

Een belangrijke voorwaarde is dat het plan open en transparant wordt ontwikkeld. Daardoor kunnen het publiek en de relevante belanghebbenden meedoen aan het proces.

De Commissie beoordeelt het ontwerpplan en maakt mogelijk opmerkingen. Hiermee zal een lidstaat rekening moeten houden in het definitieve plan. Binnen zes maanden na ontvangst van eventuele opmerkingen moet de lidstaat het nationaal herstelplan afronden en publiceren.

Voorschot op plan door Tweede Kamer
De Tweede Kamer kwam na het definitieve groene licht voor de NHV alvast met een voorzet op de inhoud van het nationaal natuurherstelplan. Nog in juni nam een ruime meerderheid een motie van VVD-Kamerlid Thom van Campen aan. Hij spreekt zich hierin uit tegen een strakkere eigen invulling.

In de motie wordt de regering verzocht om bij het opstellen van het herstelplan geen aanvullende nationale regels en restricties in te bouwen. Ook dient de regering nadrukkelijk rekening te houden met lastendruk en een gelijk speelveld met andere Europese landen.

SPECIFIEKE DOELEN EN VERPLICHTINGEN

In de natuurherstelverordening staan gekwantificeerde en tijdsgebonden doelen voor onder meer het herstel van boshabitats, veengebieden, graslanden, rivieren en meren. De lijst van deze habitats is te vinden in bijlage I van de Habitatrichtlijn. Ook zijn er doelstelingen opgenomen voor habitats van beschermde soorten (in het kader van de Habitat- en de Vogelrichtlijn) en hersteldoelstellingen voor essentiële mariene habitats (in verband met de Kaderrichtlijn Mariene Strategie).

Daarnaast moeten de EU-lidstaten de voortdurende levering van ecosysteemdiensten aan burgers garanderen door:

• het verlies aan stedelijk groen een halt toe te roepen en de stedelijke groene ruimte en het bladerdak te vergroten;
• de natuurlijke verbinding van rivieren en de natuurlijke functies van daaraan gerelateerde uiterwaarden te herstellen;
• de achteruitgang van bestuivers tegen te gaan en om te keren;
• veengebieden in agrarisch gebruik te herstellen en weer vochtiger te maken;
• maatregelen te nemen om de vogelpopulaties op landbouwgronden te vergroten en voor een positieve trend te zorgen bij andere belangrijke indicatoren voor biodiversiteit in landbouwecosystemen;
• een positieve ontwikkeling te stimuleren bij biodiversiteit in bosecosystemen;
• een bijdrage te leveren aan het streven op EU-niveau om tegen 2030 minstens drie miljard extra bomen te planten.