Wereldwijd komen vrijwel alle rivierdelta’s voor steeds forsere uitdagingen te staan. Hierbij spelen lokale risicofactoren steeds vaker een prominentere rol dan mondiale fenomenen als klimaatverandering en zeespiegelstijging. Dit blijkt uit een omvangrijk internationaal onderzoek met een grote Nederlandse inbreng.
In het onderzoek zijn de risico’s voor de ontwikkeling van 49 delta’s tot aan 2100 onder de loep genomen. De risico’s zullen steeds verder toenemen, is de conclusie. Hierover is het artikel Global change scenarios in coastal river deltas and their sustainable development implications verschenen in het wetenschappelijke tijdschrift Global Environmental Change.
Kanaries in de kolenmijn
“De rivierdelta’s zijn eigenlijk kanaries in de kolenmijn”, zegt Philip Minderhoud, universitair docent aan Wageningen University & Research en een van de auteurs van de studie. “Omdat de delta’s vrij recent zijn gevormd door sedimentaanvoer vanuit de rivieren, zijn het van nature dynamische landschappen en daardoor kwetsbaar voor veranderingen. Ons onderzoek toont een zeer zorgwekkend beeld. Bijna elke delta komt deze eeuw voor enorme uitdagingen te staan.”
Philip Minderhoud
De studie laat zien wat de wetenschappelijke gemeenschap zich de afgelopen jaren steeds meer is gaan realiseren, vertelt Minderhoud. “Terwijl de aandacht vooral uitgaat naar mondiale ontwikkelingen als klimaatverandering en zeespiegelstijging, zijn in delta’s lokale processen vaak heel dominant. Denk bijvoorbeeld aan bodemdaling, sedimentverlies en zandwinning uit rivieren. Lokale risicofactoren zorgen er in feite voor dat de uitgangspositie van een aanzienlijk deel van de delta’s veel slechter is tegen het eind van de eeuw.”
Breed beeld van toekomstige veranderingen
Het onderzoek heeft al een lange geschiedenis, vertelt Minderhoud. “Wij zijn begonnen als een groot team van de Universiteit Utrecht. Een deel van de onderzoekers is naar een andere universiteit gegaan zoals ikzelf en Murray Scown, hoofdauteur van de studie. Hij werkt nu bij de Universiteit van Lund in Zweden. Maar we vormen samen nog steeds een interdisciplinaire groep.”
Scown en co hebben de situatie in de rivierdelta’s geanalyseerd met behulp van ‘integrated assessment models’. De modellen laten de toekomstige veranderingen van de delta’s zien aan de hand van scenario’s voor onder meer klimaat, zeespiegelstijging, bevolkingsdichtheid en economische groei. “We hebben gekeken naar zowel wereldwijde oorzaken voor veranderingen als naar meer lokale factoren, zoals bodemdaling en afname van sedimenten in individuele rivierbekkens. Ook de effectiviteit van overheden en de beschikbaarheid van adaptiemaatregelen zijn meegenomen.”
Belangrijkste risicofactoren per rivierdelta bepaald
Op basis daarvan is voor iedere rivierdelta bepaald wat de belangrijkste risicofactoren zijn. Minderhoud: “Elke delta is uniek en heeft zijn eigen unieke ontstaansgeschiedenis en zijn eigen unieke problematiek. Uit onze studie blijkt heel mooi wat de opties voor mitigatie of adaptatie zijn en op welk schaalniveau er maatregelen moeten worden genomen.”
Veroorzaken vooral lokale veranderingsprocessen problemen, dan moet volgens Minderhoud ook worden gezocht naar lokale oplossingen. “Dat biedt voor overheden een wezenlijk ander handelingsperspectief dan wanneer het gaat over extreme zeeniveaus als gevolg van klimaatverandering of stormen.”
Drie grafieken over grootste bedreigingen voor de verschillende deltas tot 2100. Hierin staat de top tien van delta's die het meest worden bedreigd door van links naar rechts: 1) regionale zeespiegel (klimaatverandering gedreven) 2) relatieve zeespiegel (inclusief bodemdaling) 3) extreme zeespiegel (1 x per 100 jaar) door stormvloed I Bron: onderzoeksartikel in Global Environmental Change (Scown et al, 2023)
Voor Rijndelta relatieve zeespiegelstijging dominant
Enkele risicofactoren springen er volgens Minderhoud wereldwijd uit. Voor verschillende deltagebieden waaronder de Rijndelta is de relatieve zeespiegelstijging de belangrijkste risicofactor. “Het gaat dan om de combinatie van de zeespiegelstijging door de klimaatverandering en de bodemdaling die in de delta plaatsvindt. Ik doe zelf al jarenlang veel onderzoek in de Mekongdelta in Vietnam en daar is het de grootste bedreiging voor de komende decennia. Dat komt in dit gebied vooral door een snelle daling van de bodem als gevolg van onttrekking van grondwater.”
In een aantal andere delta’s is juist de toekomstige piekafvoer van de rivier het voornaamste risico, zegt Minderhoud. “Daardoor zijn weer andere maatregelen nodig dan als het gevaar vanuit zee komt.” Ook de bevolkingsdichtheid speelt in diverse kwetsbare gebieden een prominente rol. “Hier wordt een grote bevolkingsgroei voorspeld. Je kunt zeggen dat de mensen gaan wonen op plekken waar dat vanuit fysisch oogpunt niet altijd verstandig is.”
Grootste bedreigingen in Aziatische en Afrikaanse delta’s
Volgens het onderzoek lopen de Aziatische megadelta’s het meeste gevaar. “In deze gebieden wonen zeer veel mensen. Dat maakt ze extra kwetsbaar.”
Ook Afrikaanse delta’s van onder andere de Congo, Volta en Zambezi hebben te maken met grote bedreigingen. Minderhoud licht toe: “Deze gebieden zijn eigenlijk heel lang een blinde vlek geweest, omdat er bijna geen onderzoek vandaan komt. Wij hadden het vermoeden dat veranderingen tot heel grote problemen kunnen leiden en dat wordt nu door onze analyse bevestigd. We willen daarom onder andere in West-Afrikaanse gebieden bekijken wat er precies gebeurt. Enkele lokale onderzoekers zijn inmiddels mooie stappen aan het zetten.”
De onderzoekers die hebben meegewerkt aan de studie gaan ieder in verschillende deltagebieden verder met het bestuderen van de risico’s, vertelt Minderhoud. “Ik werk soms dag en nacht om het onderzoek vooruit te krijgen. Het uitpluizen van individuele delta’s met hun eigen problematiek is de sleutel voor effectief management en effectieve oplossingen.”
BELANGRIJKE RISICOFACTOREN IN DELTAGEBIEDEN
Drie van de grootste risicofactoren wereldwijd zijn:
- Combinatie van bodemdaling en extreme zeespiegelstijging: bij de delta’s in China, Vietnam en op het Koreaanse schiereiland en in de deltagebieden van de Colorado (Mexico) en de Rijn (Nederland).
- Toenemende bevolkingsdichtheid: in de delta’s van de Nijl (Egypte), Niger (Nigeria) en de Ganges (Bangladesh).
- Gebrek aan economische capaciteit en effectief bestuur om risico’s te beheren: onder meer in de deltagebieden van de Irrawaddy (Myanmar) en Congo (Angola en Democratische Republiek Congo).
