Veel patiënten en zorgmedewerkers staan positief tegenover het gebruik van plaszakken na röntgenonderzoek, blijkt uit een proef bij zes ziekenhuizen. Hiermee kan worden voorkomen dat contrastmiddelen in oppervlaktewater terechtkomen. Een landelijke toepassing is nu mogelijk.
Eigenlijk waren alle patiënten die deelnamen erg te spreken over de inzet van plaszakken, vertelt Judith Hoogenboom. “Van hen heeft 85 procent de plaszak ook gebruikt. Dat ging hen gemakkelijk af, want bijna niemand had hulp van een ander nodig.” Hoogenboom was samen met Katinka Bergema de trekker van de proef namens het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.
Jaarlijks dertig ton contrastmiddelen
De pilot is gehouden tussen november 2020 en maart 2021 in het kader van de Ketenaanpak Medicijnresten uit Water. De resultaten zijn nu gepubliceerd. De aanleiding was dat er jaarlijks dertig ton contrastmiddelen vrijkomen na röntgenonderzoek in ziekenhuizen. Patiënten krijgen bij onder meer een CT-scan de vloeistoffen ingespoten om bloedvaten en organen beter te onderscheiden en plassen deze na afloop uit.
De röntgencontrastmiddelen zijn slecht afbreekbaar en erg mobiel en kunnen daarom niet worden verwijderd in rioolwaterzuiveringen, ook niet met een extra zuiveringsstap als actief kool. Op zich worden ze als ongevaarlijk voor het watermilieu beschouwd, maar de effecten van langdurige ophoping zijn onbekend. Drinkwaterbedrijven willen contrastvloeistoffen in hun bronnen vermijden om de kwaliteit en perceptie van drinkwater goed te houden.
Judith Hoogenboom
Uit eerder onderzoek was al bekend dat het uitdelen van plaszakken aan patiënten – die zij na gebruik bij het restafval kunnen doen – eraan bijdraagt dat contrastmiddelen niet in oppervlaktewater terechtkomt. Tijdens de proef is onderzocht of het in de praktijk ook echt werkt. Hoogenboom: “Dat gebeurde bij zes ziekenhuizen die samen een goede afspiegeling vormden van de verschillende soorten ziekenhuizen en ook verdeeld waren over het hele land.”
Bijdrage aan milieu belangrijk voor patiënten
De belangrijkste uitkomst is dat er bij zowel patiënten als ziekenhuismedewerkers een zeer hoge bereidheid is om plaszakken in te zetten. Zij geven aan milieu een belangrijk thema te vinden. Zo was voor 60 procent van de patiënten ‘het bijdragen aan het milieu’ de voornaamste reden om deel te nemen.
Ziekenhuismedewerkers hadden vooraf nog wel de nodige bedenkingen, zegt Hoogenboom. “Zij vreesden dat het uitdelen veel tijd zou kosten en twijfelden of ze patiënten de plaszak konden aandoen. Maar gaandeweg werden medewerkers steeds positiever. Ze merkten dat patiënten het gebruik van een plaszak geen probleem vonden en er soms al zelf om vroegen vanwege de uitgebreide media-aandacht voor de proef. En heel belangrijk: een medewerker is eigenlijk geen extra tijd kwijt.”
Dat vereist volgens Hoogenboom wel dat het geven van plaszakken goed in het werkproces wordt geïmplementeerd. “Een enthousiaste trekker binnen het ziekenhuis helpt daarbij. Ook is heldere en vroegtijdige communicatie richting patiënten belangrijk.”
Geringe milieu-impact van plaszak
Hoe zit het met de milieu-impact van de plaszak zelf? Dat heeft advies- en ingenieursbureau Tauw uitgezocht in opdracht van het ministerie van IenW. De Milieu-Kosten-Indicatie waarde per zak blijkt minder dan 1 cent. De meeste invloed heeft nog het superabsorbant polymer waarmee de urine wordt geabsorbeerd. Volgens Hoogenboom is er een verbeterslag mogelijk. “We hebben allerlei ideeën over hoe de milieu-impact van de plaszak kleiner kan worden gemaakt.”
Tauw heeft verschillende materialen van de plaszak onderzocht, zoals papier en PET. Het eerste materiaal is wat minder belastend voor het milieu dan het tweede maar het verschil is verwaarloosbaar, merkt Hoogenboom op. “Patiënten stellen wel veel vragen over het materiaal. Mensen hebben het idee dat afval via een tastbare plaszak een grotere impact op het milieu heeft dan dat het afvloeien van contrastmiddelen via het toilet. Het is daarom voor de watersector interessant om te communiceren over wat er gebeurt in oppervlaktewater. Blijkbaar weet vrijwel niemand dat.”
Diverse waterpartijen waren betrokken bij de proef. Vewin vertegenwoordigde de drinkwaterbedrijven en verder deden zes waterschappen mee: Hoogheemraadschap van Delfland, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, Waterschap Drents Overijsselse Delta, Waterschap Hollandse Delta, Waterschap Limburg en Wetterskip Fryslân. “Zij hebben meebetaald aan de proef en ook actief hierover gecommuniceerd.”
Landelijke toepassing mogelijk
De conclusie van de pilot is dat een landelijke toepassing van plaszakken bij de CT-scan mogelijk is. “Een meerderheid van de ziekenhuizen die niet deelnamen, heeft inmiddels interesse getoond”, zegt Hoogenboom. “Sommige zijn al zelf aan de slag gegaan. We verwachten de toepassing later ook gemakkelijk te kunnen verbreden naar bijvoorbeeld de MRI-scan.”
Er is nog wel een hobbel te nemen. Omdat de inzet van plaszakken de kwaliteit van de zorg niet verbetert, is het lastig voor ziekenhuizen om hiervoor geld te krijgen. “Na de zomer is er op landelijk niveau binnen de zorg bestuurlijk overleg over hoe de financiering kan worden geregeld.”
De plaszak is niet de eindoplossing, besluit Hoogenboom. “We willen graag dat er andere oplossingen komen waarmee geen afval wordt gecreëerd. Maar voor nu is de inzet van plaszakken een simpele oplossing die meteen bij elk ziekenhuis kan worden ingevoerd.”
MEER INFORMATIE
Rapport brede proef plaszakken
Vewin over de resultaten
Tauw over milieu-impact plaszak
H2O Actueel: start proef
Ketenaanpak Medicijnresten uit Water
