Weer onderzoek naar inrichting nieuwe stichting Waternet: 'risico's groter dan gedacht'

Er komt een ‘technisch onderzoek’ naar de aansturing van de vernieuwde stichting Waternet. Reden is dat bij de uitwerking van het samenwerkingsmodel de risico’s groter en lastiger oplosbaar zijn dan eerder gedacht. Daar komt bij dat er in de organisatie inmiddels zoveel verwarring en teleurstelling is ontstaan, dat er sprake is van een ‘collectief trauma’, wat het ‘verandervermogen’ ondermijnt. Het is de vraag of de inrichting van een vernieuwde stichting wel kans van slagen heeft.

Een en ander blijkt uit de raadsbrief van de Amsterdamse wethouder Melanie van der Horst aan de Amsterdamse gemeenteraad. De wethouder stuurt ook als bijlagen ‘observaties en reflecties van de algemeen directeur ai’ en een advies van het organisatiebureau Rijnconsult, dat Waternet sinds eind mei adviseert bij het uitwerken van inrichtingsscenario’s voor de organisatie.

Uit de brief, observaties en het advies blijkt dat het optuigen van de vernieuwde stichting, waarin waterschap Amstel Gooi en Vecht en de gemeente Amsterdam hun samenwerking in de uitvoering van watertaken willen voortzetten, een worsteling is.

"Bij de uitwerking van het model zijn we op risico’s gestuit die niet onbekend waren, maar groter en lastiger oplosbaar blijken te zijn dan in januari gedacht", schrijft Van der Horst. De risicoanalyses van de directie en het advies van Rijnconsult daarover komen ‘in belangrijke mate’ overeen.

Doelen
Voor de herijking van het samenwerkingsmodel is een aantal doelen gesteld, zoals versterken van de aansturing van Waternet door zowel de gemeente als het waterschap. Voorts moet de identiteit van het waterschap worden versterkt en moeten bestuur en toezicht beter worden gescheiden.

Bij de uitwerking van deze en andere doelen blijkt dat ze zich slecht tot elkaar verhouden. Zo zijn de verschillende ‘sturingsparadigma’s’ van de gemeente (uitvoerder op afstand) en het waterschap (direct bestuurlijke sturing) moeilijk ‘verenigbaar, consistent en duurzaam werkbaar' te maken binnen een gezamenlijke rechtspersoon, schrijft Van der Horst.

Wat ook niet helpt is dat de vernieuwde stichting geen vrijstelling krijgt van de btw, een tegenvaller voor waterschap Amstel Gooi en Vecht van jaarlijks 13 miljoen euro die al is verdisconteerd in de waterschapsbelasting voor 2024. Hoewel in januari door het bestuur van het waterschap is uitgesproken dat de uitkomst van de discussie met de Belastingdienst over de btw-last geen invloed zou hebben op het standpunt van het waterschap over voortzetting van de samenwerking in een vernieuwde stichting, krijgt de directie van Waternet wel ‘signalen dat er behoefte is om dit standpunt te heroverwegen’, staat er in de observaties van de directie.

Vatbaar voor fouten
Een en ander maakt de inrichting van de nieuwe organisatie complex, risicovol en vatbaar voor fouten. Een beeld dat aansluit bij het verslag van Rijnconsult over de staat van de huidige organisatie. Daarin wordt Waternet na drie maanden observatie omschreven als een ‘complexe organisatie met vele sturingslijnen, ondoorzichtige besluitvorming, onduidelijke organisatie en diffuse mandaten’. Het organisatiebureau stelt daarbij dat een nieuwe governancestructuur de complexiteit verhoogt en niet verkleint.

Daarnaast is het de vraag of de organisatie in staat is om de noodzakelijke veranderingen te realiseren die nodig zijn om een vernieuwde stichting succesvol te laten werken. “De stapeling van steeds nieuwe concepten heeft niet tot resultaat en succes geleid, maar tot verwarring en teleurstelling. Deze teleurstelling - door Rijnconsult collectief trauma genoemd - werkt ondermijnend voor het verandervermogen van de organisatie”, schrijft wethouder Van der Horst.

Schone lei
In zijn advies komt Rijnconsult tot drie opties, variërend van een echt watercyclusbedrijf, met een integraal verantwoordelijk directie tot opsplitsen van Waternet in twee of drie delen. De laatste variant vindt Rijnconsult het ‘meest kansrijke en duurzame model’. “Door de sterke vereenvoudiging en een schone lei kunnen er nieuwe organisaties worden gebouwd zonder de ballast van het huidige.”

Zover is het nog niet. Het aanvullend technisch onderzoek dat nu wordt voorgesteld ‘richt zich op wat nodig is om én vanuit autonomie elk goed te kunnen sturen op de eigen taken én maximale samenwerking in de waterketen te realiseren’, schrijft Van der Horst. “Het technisch onderzoek brengt de implicaties in beeld van scenario’s gebaseerd op zelfstandige sturing door elk van de opdrachtgevers. (…) Het onderzoek dient voorts in beeld te brengen hoe de samenwerking in de toekomst vorm moet krijgen en verbeterd kan worden.”

LEES OOK
H₂O Actueel: ACM tikt Waternet op de vingers voor berekeningen drinkwatertarieven
H₂O Actueel: Bestuur waterschap AGV stemt in met nieuwe opzet Waternet