Zandwinplassen in uiterwaarden spelen een geringe rol in de sedimenthuishouding en erosie van de grote rivieren. Dat stelt HKV Lijn in Water in een onderzoeksrapport dat is opgesteld in opdracht van Cascade, de branchevereniging van oppervlaktedelfstoffenwinners in zand en grind.
Aanleiding voor het Cascade-rapport zijn uitspraken van de rijksadviseur voor de fysieke leefomgeving. Zij stelde in een brief over Integraal Riviermanagement dat de buitendijkse delfstofwinners medeverantwoordelijk zijn voor de uitslijting van de rivierbodems. Tijdens hoogwater zouden de diepe plassen als een magneet zand onttrekken aan de rivierbodem.
Beperkt effect
Onderzoekers van HKV Lijn in Water concluderen dat het effect van zand- en grindwinplassen op de bodemerosie beperkt is. “Uiterwaardsedimentatie is duidelijk niet de belangrijkste bijdrage aan het sedimenttekort. Het effect van winplassen is daardoor ook beperkt. Daarnaast kan de kans op sedimentonttrekking door winplassen zoveel mogelijk worden beperkt door de juiste inrichting van de plassen”, luidt een van de conclusies.
HKV Lijn in Water plaatst wel als kanttekening dat 'op basis van beschikbare metingen is het onduidelijk hoe groot deze zandonttrekking is op de lange termijn omdat er te weinig metingen zijn en doordat er meestal geen onderscheid wordt gemaakt tussen zand, slib en klei in metingen'.
Henk van Eerden van Rijkswaterstaat constateert in het rapport dat langs de Waal op een aantal plekken wel degelijk riviereffecten zijn te zien rond zandwinplassen. Tussen Pannerdense Kop en Nijmegen zijn diverse erosieplaatsen in de Waal die precies liggen op plekken waar ontgrondingen zijn in de uiterwaarden, stelt Van Eerden.
Metingen
HKV Lijn in Water adviseert om meer metingen te doen naar bodemhoogte en korrelgroottes voor en na hoogwater in uiterwaardenplassen. “Uiterwaardplassen krijgen relatief weinig aandacht in studies binnen het rivierengebied en de bijbehorende sedimentbalansen. Om meer inzicht te krijgen in de ontwikkeling van plassen en het hydraulische en morfologische effect ervan is het belangrijk om deze plassen beter te monitoren in de toekomst”, vinden de opstellers van het rapport met de titel ‘Bodemerosie en bouwgrondstofwinning in het rivierengebied’.
Deze aanbeveling is opmerkelijk, want voor elk zandwinproject in uiterwaarden is een rivierkundig beoordelingskader vereist om een vergunning voor de Waterwet te verkrijgen. Bij dat beoordelingskader wordt berekend wat de toekomstige zandwinplas voor effect heeft op geomorforlogie, sedimentatie en erosie.
