'Aanleg van de Markerwaard is nu bitterharde noodzaak'

Nederland telt nu 18 miljoen inwoners. Gelet op het enorme ruimtegebrek en de verdergaande bevolkingsgroei is het van een zeer hoge urgentie dat de Markerwaard wordt aangelegd, stelt Leo Onderwater. Maar inpoldering van het Markermeer dient meerdere doelen, zoals verbetering van de ecologie en de waterhuishoudkundige functie van het IJsselmeergebied. "De aanleg van de Markerwadden door Natuurmonumenten en Rijkswaterstaat is een ecologische miskleun."

door Leo Q. Onderwater

Leo Q. OnderwaterDe enorme ruimteclaims voor woningbouw, infrastructuur, bos- en natuurbouw, land- en tuinbouw, recreatie, militair oefenterrein en wapendepots, wind- en zonne-energie, datacenters en waterberging et cetera, buitelen over elkaar heen.

Inmiddels vergt ook de wolf zoveel ruimte dat recreatieve natuurparken niet meer toegankelijk zijn. Allerlei functies gaan elkaar steeds meer in de weg zitten.

Op dit moment is het tekort aan ruimte per inwoner 225 vierkante meter. Dat tekort loopt almaar verder op, want volgens het CBS zal het aantal inwoners van 18 miljoen stijgen naar 20 miljoen in 2050.

Gelet op het enorme ruimtegebrek en de verdergaande bevolkingsgroei is het van een zeer hoge urgentie dat de Markerwaard wordt aangelegd.

Waarborgen van landbouwgrond
De FAO, de landbouworganisatie van de Verenigde Naties, voorziet dat tot 2050 de voedselproductie wereldwijd met 70 procent moet toenemen om alle monden te kunnen blijven voeden. De vraag naar eieren, vlees, zuivel- en land- en tuinbouwproducten zal explosief blijven groeien.

Met de ligging in een vruchtbare delta moet Nederland een toonaangevende rol blijven vervullen in de wereldwijde voedselvraag. Dat is de morele plicht die Nederland heeft ten opzichte van droge en onvruchtbare gebieden elders in de wereld.

Het voornemen van provincie Flevoland om in Oostelijk en Zuidelijk Flevoland de vruchtbaarste grond van Nederland – voornamelijk bestaande uit kalkhoudende klei – te bestemmen voor woningbouw is onverantwoord.

Een hectare landbouwgrond in Flevoland levert soms tot 14 procent meer op dan elders.

Is het niet eerder zaak om de hoger gelegen zandgronden van Noord-Limburg, Oost-Brabant en Gelderland te bestemmen voor woningbouw en de landbouw- en tuinbouwactiviteiten vandaar te verplaatsen naar de aan te leggen Markerwaard? Een belangrijk voordeel van woningbouw op de oostelijk gelegen zandgronden is dat het geen kapitaalintensieve fundering ofwel het slaan van heipalen vereist. Bovendien zijn droge voeten zonder meer gewaarborgd.

Ecologische kwaliteit
Inpoldering van het Markermeer dient niet slechts te worden ingegeven door sec landaanwinning, maar dient meerdere doelen ofwel verbetering van de ecologie en de waterhuishoudkundige functie van het IJsselmeergebied.

Al sedert de jaren tachtig van de vorige eeuw manifesteert het Markermeer zich als een enorme slibbak, die gevoed wordt door vuilwaterstromen vanuit het IJsselmeer. Het neergeslagen slib slaat het bodemleven van het Markermeer geheel en al dood. Het slib wordt door de wind en de stroming opgewerveld en veroorzaakt troebel water.

De watervogelstand in het Markermeer is zowel in aantallen als in soorten drastisch afgenomen, doordat de voedselbanken van driehoeksmosselen en spiering nagenoeg zijn verdwenen.

In een droog zomerseizoen overstijgt de verdamping van het Markermeer de neerslag met ongeveer 0,5 meter. Het tekort aan water moet via de sluizen bij Enkhuizen worden aangevuld om het Markermeer op peil te houden, alsook ten behoeve van de doorspoeling van de Amsterdamse grachten.

Inpoldering impliceert minder ingeleid slibwater ofwel minder verontreiniging.

Aanleg van de Markerwaard met het Oostvaardersdiep (de vaarverbinding tussen Lelystad en Amsterdam) en overige randmeren voorziet in een scheiding tussen schoonwateraanvoerstromen en vuilwaterafvoerstromen alsmede in een betere doorstroming. Het kwelwater vanuit Zuidelijk Flevoland kan direct via het Oostvaardersdiep worden afgevoerd richting Noordzeekanaal.

Het is een illusie te denken dat met de aanleg van de Markerwadjes ofwel slibeilanden de ecologische kwaliteit van het Markermeer verbetert

Ecologische miskleun
De aanleg van de Markerwadden door Natuurmonumenten en Rijkswaterstaat is een ecologische miskleun. Het is een illusie te denken dat met de aanleg van de Markerwadjes ofwel slibeilanden de ecologische kwaliteit van het Markermeer verbetert. Het aanleggen van de slibeilanden is symptoombestrijding.

De feitelijk oorzaak van het probleem in het Markermeer, een monofunctionele slibbak van 60.000 hectaren, wordt er niet mee aangepakt. Vanwege de slechte ecologische staat van het Markermeer is het hoogst opmerkelijk dat het ooit is aangewezen als een Natura-2000 gebied, waarin geen enkele ontwikkeling mogelijk wordt gemaakt.

Het IJsselmeergebied heeft een bijzondere rol in het huidige en toekomstige waterbeheer in Nederland met betrekking tot watersnood en waternood. In het eerste geval moet het gebied niet direct afvoerbaar water bergen. In het tweede geval is in tijden van droogte zuinig omgaan met zoetwater van belang. Zoetwater ondergronds opslaan voorkomt verspilling van water door verdamping.

Uitgangspunt voor inpoldering is de opdeling van de huidige oppervlakte van 60.000 hectare van het Markermeer in randmeren (20.000 hectare) en land en wetlands (40.000 hectare). Een belangrijk deel van de Markerwaard moet voorzien in de tijdelijke berging van overtollig water van elders.

Voorwaarde voor de aanleg is dat het aangewonnen land moet worden teruggegeven aan het water, indien blijkt dat er na 50 jaar geen gebruikt meer van wordt gemaakt. De bedijkings- en inrichtingsstrategie moet hierop kunnen anticiperen.

Functies in de Markerwaard
In de Markerwaard kunnen twee steden worden opgenomen, die worden omringd door stadsbossen. Een stad met maximaal 150.000 inwoners (60.000 á 70.000 woningen) aan de andere zijde van het Oostvaardersdiep tegenover Almere en een stad met maximaal 100.000 inwoners (40.000 woningen) gelegen in de bocht bij de Hoornse Hop tegenover Hoorn.

Een oppervlakte van 5.000 hectare wordt gereserveerd voor een aquatisch terrestrisch gebied, dat als inundatiegebied dient. Een bosareaal van 7.000 hectaren zal eveneens gedeeltelijk als inundatiegebied fungeren. Het bosareaal bevat enkele meren met een recreatief karakter. Het bos zal een substantiële bijdrage leveren aan de opslag van CO₂.

De compartimentering en de omdijking van het aquatisch terrestrisch gebied en het bosareaal reguleren de waterberging afhankelijk van het aanbod van overtollig water vanuit het IJsselmeer en de functies in andere deelgebieden.

Spaarbekkens van enkele honderden hectaren in het natuurareaal voorzien in reservedrinkwater, dat via grondwater wordt gewonnen. Dit garandeert een betere milieuhygiënische kwaliteit dan water uit het IJsselmeer

Badkuip
De ‘badkuip’, die ontstaat door het omdijkte inundatiegebied van in totaal 12.000 hectaren, moet in het uiterste geval - ofwel bij opstuwing van de Noordzee bij de Lorentzsluizen - 250 miljoen kubieke meter water tijdelijk kunnen bergen.

Het ononderbroken natuurgebied kan voorzien in de vervanging van talrijke miniatuurnatuurgebieden elders in Nederland die nauwelijks het behouden waard zijn.

Spaarbekkens van enkele honderden hectaren in het natuurareaal voorzien in reservedrinkwater, dat via grondwater wordt gewonnen. Dit garandeert een betere milieuhygiënische kwaliteit dan water uit het IJsselmeer. Het pseudo-argument van ambtenaren, ‘waterdeskundigen’ en politici dat het Markermeer een belangrijke functie vervult in de drinkwatervoorziening moet als irrelevant worden afgedaan.

Een verblijfszone langs de randmeren met een totale lengte van 40 kilometer biedt mogelijkheden voor strandrecreatie en aanlegplaatsen voor pleziervaartuigen.

Vervolgens moet in de Markerwaard 4.000 hectaren worden ingericht voor (glas)tuinbouw en 8.000 hectaren voor akkerbouw en extensieve bollenteelt.

Het bloembollenareaal dient ter vervanging van delen van de Zuid-Hollandse Bollenstreek, waar de woningbouw almaar meer ruimte opslokt. Als laatste moet het gebied verkeerswegen, spoorlijnen en vaarwegen kunnen herbergen.

Het doortrekken van de A27 door de Markerwaard en deze boven Purmerend te verbinden met de A7 zal de al jaren in de file top10 verkerende Amsterdamse ringweg A10 aanmerkelijk ontlasten.

De spoorlijn vanuit Almere naar Purmerend en Hoorn zal de druk op het station Amsterdam Centraal doen afnemen.

Aanleg van de Markerwaard had kunnen betekenen, dat de Markermeerdijken van Noord-Holland hun oorspronkelijk karakter hadden kunnen behouden

Minder onderhoud aan dijken
Inpoldering betekent dat de dijken om de Markerwaard minder zwaar worden belast, vanwege minder opwaaiing en minder hoge golven, die bij storm tot één meter kunnen opwaaien.

De versteviging van de bestaande dijken van het Markermeer vergden de afgelopen decennia en vergen nog immer (inzake de afronding van de versterking van de Noord-Hollandse Markermeerdijken) een totaalbedrag van crica 1,2 miljard euro. Dat bedrag had voor betere doeleinden – dan wel de aanleg van de Markerwaard – kunnen worden besteed.

Aanleg van de Markerwaard had kunnen betekenen, dat de Markermeerdijken van Noord-Holland hun oorspronkelijk karakter hadden kunnen behouden, niet in de laatste plaats vanwege de cultuurhistorische waarde.

Stikstofprobleem
Het door de politieke erfgenamen van Drees ofwel het Kabinet Kok II genomen besluit van 2003 om niet voor 2030 over te gaan tot de aanleg van de Markerwaard, moet worden heroverwogen.

Want door de afronding van het Zuiderzeeproject in de geest van ir. Cornelis Lely kunnen allerlei functies en bebouwingen vanuit andere gebieden in Nederland worden verplaatst naar de Markerwaard. Daardoor kan ook het stikstofprobleem grotendeels worden opgelost en kunnen weer vergunningen voor wegen- en woningbouw worden verstrekt.

Niet minder belangrijk is, dat door inpoldering van het Markermeer niet slechts de waterkwaliteit en de ecologische kwaliteit van het IJsselmeergebied alsook de natuurwaarden elders in Nederland aanmerkelijk kunnen worden verbeterd.

Als er ooit in de Nederlandse geschiedenis een noodzaak is geweest voor landaanwinning dan is het nu.

Leo Q. Onderwater is architect, stedenbouwkundige en bedenker van het plan ‘De Markerwaard – een onvervulde belofte’ uit 2001