'De Zandmotor is grotendeels een succesverhaal'

De Zandmotor bestaat tien jaar. Voor Rijkswaterstaat reden om zich af te vragen of het kunstmatige schiereiland voor de kust bij Ter Heijde een succes is. Het liet daartoe een onafhankelijke beleidsevaluatie uitvoeren. Conclusie: de Zandmotor wordt grotendeels gezien als een succesverhaal. Kanttekening: de beleidsdoelen van de Zandmotor zijn breed en algemeen geformuleerd en concrete streefcijfers ontbreken, dus kan in feite niet worden bepaald of doelen zijn gehaald.

Dat 'harde streefcijfers' ontbreken past bij het gebied, aldus Rijkswaterstaat. De Zandmotor, bedacht vanuit de ontwerpfilosofie 'Building with Nature', is een dynamisch gebied dat bovendien ook nog lang niet ‘klaar’ is: het blijft de komende decennia in ontwikkeling. Onder invloed van golven, stroming en wind verplaatst het zand zich langs de kust, in noordelijke en zuidelijke richting.

Onderzoeks- en adviesbureau Rebel voerde de beleidsevaluatie uit. Het bestudeerde documenten uit onder meer het monitoring- en evaluatieprogramma van de Zandmotor (MEP) en nam interviews af met betrokkenen. De meeste mensen gaven aan, met de kennis van nu, weer een Zandmotor aan te willen leggen, staat in de evaluatie. “Eén van de belangrijkste succesfactoren is dat de dynamiek en onzekerheid van de Zandmotor zijn gerespecteerd en er van tevoren niet te veel is gestuurd op resultaten.”

Verder is de Zandmotor een voedingsbodem gebleken 'voor brede kennisopbouw over innovatieve, zandige oplossingen'. De goedwerkende combinatie van monitoring en wetenschappelijk onderzoek droeg daar aan bij, aldus de evaluatie.

Oplossing
De Zandmotor is in 2011 aangelegd door 21,5 miljoen kubieke meter zand op te spuiten. De omvangrijke zandsuppletie werd uitgevoerd voor de Delflandse kust, waarvan de kustverdediging in 2010 al op orde was gebracht met een duinversterking.

De Zandmotor was dus geen kustversterking, maar gold als mogelijke oplossing voor kustonderhoud op langere termijn, in het kader van de zeespiegelstijging. Het werd daarom ook als een pilot gezien. Ook werd met het zandige schiereiland, inclusief lagune en duinmeer, invulling gegeven aan de behoefte aan meer recreatiegebied in het zuidelijk deel van de Randstad.

Bij aanleg was de verwachting dat de Zandmotor een levensduur had van 20 jaar. Inmiddels wordt ervan uitgegaan dat de motor veel langer meegaat. “Op de lange termijn zal een min of meer gladde kustlijn ontstaan, maar dat duurt nog zeker een aantal decennia.”

Beleidsdoelen
Het succes van de Zandmotor hangt samen met de drie beleidsdoelen die bij aanvang van de pilot zijn bepaald:

1. Vergroten van de kustveiligheid op lange termijn;
2. Toevoegen van natuur- en recreatiegebied;
3. Ontwikkelen van kennis en innovatie voor kustbeheer- en onderhoud.

Er kwam na aanleg een vierde doel bij:

4. Verzamelen van informatie om de Zandmotor goed te kunnen beheren.

Uit de evaluatie blijkt dat de bijdrage van de Zandmotor aan kustbescherming op lange termijn er is. In de afgelopen tien jaar is er 5 miljoen kuub zand verplaatst naar de omliggende kust. De zandbank is als gevolg daarvan flink uitgerekt: van 2,5 naar 5 kilometer.

Er is voorts sprake 'van zo’n 500 meter kustteruggang', gemeten op het punt van de Zandmotor dat het verst in zee ligt. In de eerste drie jaar van de Zandmotor was de erosie het sterkst. En dan vooral in de wintermaanden, tijdens stormen, aldus de evaluatie. “Uit analyses blijkt dat vooral golven een belangrijke invloed hebben op de verspreiding van het zand.”

De ontwikkeling van nieuwe duinen viel tot 2016 tegen. "Een belangrijke reden is dat veel opstuivend zand op weg naar de duinen wordt ‘gevangen’ door de twee grote wateren op de Zandmotor: de lagune en het duinmeer." De groei van nieuwe duinen (met een volume van 700.000 kubieke meter) werd pas de afgelopen jaren zichtbaar. De verwachting is dat het komende decennium de duinvorming versneld verder gaat.

Inspiratie
De Zandmotor heeft voorts bijgedragen aan kennis en innovatie in kustonderhoud en vormt een inspiratie voor andere kustbeschermingsprojecten, zo wordt gesteld. “Door combinatie van uitgebreide monitoring en wetenschappelijke onderzoeksprogramma’s is veel kennis opgedaan, die bij andere kustbeschermingsprojecten van pas komt.” Naast het tienjarige monitoringsprogramma MEP liepen er twee wetenschappelijke onderzoeksprogramma’s (NEMO 24 en NatureCoast 25) waar TUDelft, Universiteit Utrecht, Universiteit Twente, Wageningen Universiteit, VU Amsterdam en het Netherlands Institute for Ocean Research (NIOZ) bij betrokken waren.

Vanwege de gelimiteerde lokaties waar een zandmotorachtige oplossing kansrijk is, is de exportwaarde beperkt - er is nergens ter wereld een in omvang en complexiteit vergelijkbaar project van de grond gekomen. Maar de pilot is wel een inspiratiebron die een impuls geeft aan ‘een nieuwe manier van denken over zandige strategieën’, aldus de evaluatie. Zo heeft de Zandmotor een aanjagende rol gehad voor projecten zoals Hondsbossche Duinen en Amelander Zeegat en de zandsuppletie bij Bacton in Engeland. "Uit gesprekken blijkt dat de Zandmotor niet alleen een inspiratie, maar ook een voorwaarde is geweest voor de Bacton-zandsuppletie."

Buiten kijf
Dat de Zandmotor aantrekkelijke ruimte voor natuur en recreatie heeft toegevoegd aan het Delflandse landschap staat buiten kijf, aldus de evaluatie. “Het gebied herbergt een grote omvang en diversiteit aan bodemdieren en is een trekpleister voor verschillende soorten kustvogels.” De ontwikkeling van vegetatie en vestiging van broedvogels is echter beperkt.

Recreatie, een andere functie van het gebied, legt druk op de Zandmotor als natuurgebied. Zo schaden het gemotoriseerd verkeer en schoonmaakactiviteiten de ontwikkeling van vegetatie en duinen en zorgen recreanten (vooral met honden) voor te veel verstoring. “Er is een behoefte aan voortzetting van de beheerafspraken en een centrale beheerstrategie”, aldus het adviesbureau in zijn evaluatie.

Het bureau komt ook met aanbevelingen. Zo moet er onder meer een visie komen voor de periode na de Zandmotor als die op termijn verdwijnt. Rijkswaterstaat en de provincie Zuid-Holland moeten hier het voortouw innemen, aldus het adviesbureau.

Zandmotor infographic 1200 Zandmotor infographic van Rijkswaterstaat