De droge zomer is een goede les geweest voor het drinkwaterbedrijf PWN. “Wij beseften voor het eerst hoe kwetsbaar we als PWN zijn”, zegt algemeen directeur Joke Cuperus. Zij wil een betere monitoring in het IJsselmeer om tijdig maatregelen te kunnen nemen.
Door de klimaatverandering staat de waterkwaliteit onder druk bij alle locaties waar oppervlaktewater wordt gewonnen voor drinkwater. Met deze constatering begint Joke Cuperus haar lezing op de Aqua Nederland Vakbeurs in het kader van de Nationale Watertechnologie Week. Voor PWN is de verslechterende waterkwaliteit een groot probleem, omdat het Noord-Hollandse waterbedrijf zijn drinkwater voor 95 procent uit oppervlaktewater haalt.
Twee derde van het water komt uit het IJsselmeer. Welke risico’s dit met zich meebrengt, bleek vorig jaar. Cuperus: “Het was écht crisis bij ons afgelopen zomer. Het IJsselmeer werd veel te zout. Het chloridegehalte steeg zo ernstig dat we dachten: als dit zo doorgaat, kunnen we geen water meer innemen. Toen beseften wij voor het eerst hoe kwetsbaar we als PWN zijn. Dat de kwaliteit zo slecht werd, hadden we niet kunnen dromen.”
De oorzaak was een samenloop van omstandigheden. Door de droogte voerden de rivieren minder zoet water aan. Om voldoende water in het IJsselmeer te houden, hield Rijkswaterstaat tijdelijk op te spuien in het belang van de scheepvaart. “Daardoor waren er enorme zoutlozingen in het IJsselmeer”, zegt Cuperus. “Omdat de zoutputten niet werden gespuid, kwamen wij bij PWN in de problemen door een te hoog chloridegehalte in het water.”
Te weinig meetpunten
Cuperus vindt dat de monitoring bij het IJsselmeer beter kan en moet. “Je moet al lang van te voren aan zien komen dat het niet de goede kant uitgaat. Er zijn nu te weinig meetpunten. Daar komt nog bij dat de meetpunten van PWN en Rijkswaterstaat verschillen, waardoor er andere dingen worden gemeten. Dat zorgde voor verwarring tijdens de droogteperiode. Daarom wordt er gewerkt aan een gezamenlijk zoutmeet- en monitoringsplan.” PWN voert zelf een ankerverkenning uit. “Wij kijken of we nieuwe bronnen kunnen aanboren voor de productie van drinkwater of meer zoetwatervoorraden moeten aanleggen.”
'Dat de kwaliteit van het water zo slecht werd, hadden we niet kunnen dromen'
De aandacht voor drinkwater schiet in de ogen van Cuperus sowieso tekort. “Ik steek in bestuurlijke overleggen daarom regelmatig mijn vingertje op: houd ook rekening met drinkwater.” Een situatie als in de zomer van 2018 kan weer voorkomen, stelt Cuperus. “Maar we zijn wel beter voorbereid. De partijen hebben er veel van geleerd en er is steeds meer begrip voor het drinkwaterbelang. Dat is een goed teken. Zoals we er nu voorstaan en samenwerken, verwacht ik voor komende zomer geen problemen meer.”
Opwarming van water
De PWN-directeur snijdt ook het thema van de impact van klimaatverandering op het leidingnet aan in haar lezing Samen het hoofd én het drinkwater koel houden. Deze titel is letterlijk te nemen, vertelt Cuperus. "We zien dat het water in leidingen opwarmt. Bij een temperatuur van het water boven de 25 graden is er groei van micro-organismen zoals legionella. Ook moeten we meer kookadviezen uitbrengen.”
PWN levert jaarlijks ruim 108 miljoen kubieke meter drinkwater aan bijna achthonderdduizend consumenten, bedrijven en instellingen. Er ligt zestienduizend kilometer aan leidingen, waarvan zesduizend kilometer in de voortuinen van klanten. “Dat is ons ondergrondse goud die niemand ziet”, zegt Cuperus. “We proberen het leidingnet natuurlijk zo heel mogelijk te houden. Maar met stormen en overstromingen gaan leidingen eerder bewegen en wordt de kans groter op leidingbreuken. Er is dus een dubbel risico, zowel bij de leidingen zelf als in de leidingen door warmer water.”
Proeftuin
PWN neemt daarvoor diverse maatregelen. Het waterbedrijf verbetert het zicht op hotspots en probeert extra leidingbreuken te voorkomen door jaarlijks beduidend meer kilometers aan leidingen te vervangen. Ook creëert PWN een proeftuin voor het beheersbaar houden van waterkwaliteit. Cuperus: “Hierin kun je simuleren wat er bijvoorbeeld gebeurt bij extreme droogte.”
Cuperus wijst nog op een ander probleem. Er komen steeds meer leidingen in de ondergrond bij. “Onze eigen leidingen liggen onderin. Ik ga wel eens met een monteur mee en denk dan: wat een werk voordat je helemaal aan de onderkant bent. We moeten bijvoorbeeld voorkomen dat warmtedistributieleidingen onze drinkwaterleidingen raken. De boodschap aan gemeenten is om ons tijdig te betrekken bij het openleggen van de grond. Dan kunnen ook meekoppelkansen worden benut.”
Als we verdroging aanpakken (let op: Nederland heeft daartoe een verplichting) kán inderdaad grondwateroverlast de kop opsteken. Je spreekt over ‘totale onbeheersbaarheid van de grondwaterkwantiteit’. Dat snap ik niet. De infiltraties zijn juist uitermate gecontroleerd, ook kwantitatief. Overlast en droogte op de flanken ontstaan zeer snel door overvloedige regen of juist het gebrek daaraan. Overlast door infiltraties in de hoge delen – als het al optreedt - ontstaat echter niet ‘over night’, dat duurt jaren. Als - en voor zover - infiltraties de oorzaak zijn, dreigende overlast kunnen we perfect monitoren en heel effectief bestrijden door het sturen van de infiltraties of door zeer lokaal grondwater te onttrekken. Dat maakt ook nog eens prima bronnen beschikbaar. Het waterbedrijf zou water moeten winnen waar overlast dreigt, bij voorkeur niet daar waar verdroging het gevolg is.