De combinatie van een te hoge druk en een aanzienlijk verzwakte verbinding heeft een jaar geleden geleid tot de breuk van de persleiding nabij Lochem, blijkt uit onderzoek van TNO. Hierdoor stroomde een grote hoeveelheid vervuild water in de Berkel. Het waterleven heeft zich inmiddels aardig hersteld van de zware klap die het toen kreeg.
De pijpbreuk zorgde in november 2018 voor grote problemen. De persleiding die proceswater van de productielocaties in Borculo en Lochem van zuivelcoöperatie FrieslandCampina afvoert naar de rioolwaterzuiveringsinstallatie in Zutphen, brak op 4 november. Dagenlang stroomde honderdduizenden liters eiwitrijk water per uur in de nabij gelegen Berkel. Hierdoor ontstond een zuurstoftekort in de rivier en dat werd veel vissen en waterdiertjes fataal. Het dichten van het lek had de nodige voeten in aarde, omdat de leiding was gebroken in een moeilijk toegankelijk gebied en vier meter diep lag. Pas na anderhalf week was de persleiding hersteld en kon weer in gebruik worden genomen.
Combinatie van factoren
TNO heeft technisch onderzoek naar de oorzaken gedaan in opdracht van Waterschap Rijn en IJssel, FrieslandCampina en aannemersbedrijf Pannekoek GWW. De resultaten zijn vorige week gepubliceerd. De breuk van de uit 2012 stammende leiding waarbij een verbinding tussen twee buizen het begaf, blijkt te zijn veroorzaakt door een combinatie van factoren.
Het volgende scenario is volgens TNO het meest waarschijnlijk voor het ontstaan van het lek. De laminaatverbinding tussen de buizen was al in het begin minder sterk dan verwacht mocht worden. In de loop van de tijd werd de verbinding zwakker door de relatief hoge temperatuur en zuurgraad van het restwater. Lange tijd was de verbinding nog sterk genoeg. Het ging echter snel mis toen het waterschap vanaf september 2018 vanwege een onveilige geachte concentratie methaan de ontluchters minder inzette. Daardoor werd de druk in de persleiding verhoogd tot maximaal circa 5,5 bar, ruim boven het maximum van 3,0 bar waarop de leiding was ontworpen. Binnen twee maanden was de laminaatverbinding zodanig verzwakt dat de druk niet meer kon worden weerstaan en een deel van de leiding uitbrak.
Alle partijen aandeel
Directeur Rudi Gerard van Waterschap Rijn en IJssel benadrukt in een interview met Omroep Gelderland de gedeelde verantwoordelijkheid. “Hier hebben alle partijen een aandeel in gehad, dus er is niet één schuldige aan te wijzen. De aannemer heeft de leiding aangelegd, wij controleren en zijn verantwoordelijk voor de druk en FrieslandCampina gaat over de zuurgraad van het afvalwater.”
Zij hebben eind vorig jaar meteen maatregelen genomen. Zo heeft Waterschap Rijn en IJssel nieuwe ontluchters in de persleiding geplaatst. Ook is het nu mogelijk om restwater van FrieslandCampina te vervoeren naar de rioolwaterzuivering in Haarlo, wanneer dat noodzakelijk is.
Aan de hand van het TNO-rapport nemen de drie partijen nog een aantal aanvullende maatregelen voor de lange termijn. FrieslandCampina plaatst in de fabriek in Borculo een speciale afvalwaterbehandelingsinstallatie om de zuurgraad van het water structureel te verlagen. Verder onderzoeken de zuivelproducent en het waterschap op het ogenblik of er een extra koppelleiding naar rwzi Haarlo kan worden aangelegd.
Herstel van visstand
In een ander onderzoek heeft advies- en ingenieursbureau Witteveen+Bos gekeken naar het functioneren van de calamiteitenorganisatie van Waterschap Rijn en IJssel. Deze organisatie heeft effectief geopereerd, luidt de conclusie. Er is ook veel aandacht besteed aan de communicatie met het bredere publiek en de media. De onderzoekers hebben wel een leerpunt voor het waterschap: blijf bij zo’n calamiteit dicht bij de eigen rol en verantwoordelijkheid.
Duizenden vissen en veel waterinsecten legden het loodje door de verontreiniging van de Berkel. Door snel ingrijpen van het waterschap en de visverenigingen konden wel tienduizenden vissen worden gered. Een jaar later heeft de macrofauna zich grotendeels hersteld, blijkt uit monitoring van Waterschap Rijn en IJssel. Ook de visstand is bezig met een comeback. De meeste vissoorten zijn teruggekeerd in het zwaarst getroffen deel van de rivier. Compleet herstel zal echter nog enige jaren duren.
MEER INFORMATIE
Waterschap Rijn en IJssel over onderzoeksresultaten
H2O-bericht over gevolgen leidingbreuk (nov. 2018)
H2O-bericht over eerste maatregelen (nov. 2018)
