De tijd is voorbij dat verschillende overheden op een eigen eiland hun eigen ding deden. De transitievraagstukken vragen meer samenwerking tussen rijk, provincie, gemeenten en waterschappen. Luzette Kroon, dijkgraaf van Wetterskip Fryslân, ziet voor de waterschappen een cruciale, meer zichtbare rol.
door Corien Lambregtse
“De transitievraagstukken op het gebied van energie, klimaat, landbouw en woningbouw kunnen niet zonder de waterbeheerders worden opgelost. Voorheen bepaalde een gemeente bijvoorbeeld op welke plekken woningen werden gebouwd. Het waterbeheer moest daar vervolgens op worden aangepast. Dat kan gewoon niet langer, tenzij we accepteren dat de kosten van waterveiligheid en beheer gigantisch omhooggaan”, stelt Kroon. “Alle overheden moeten de consequenties van klimaatverandering en de noodzaak van klimaatadaptatie onder ogen zien.”
De klimaatverandering en de energietransitie vragen volgens haar een radicaal andere aanpak. ‘Water en bodem moeten sturend worden voor gebiedsontwikkelingen. We moeten veel beter kijken welke functies waar passen. Op hoge zandgronden zijn dat andere functies dan in lage klei- of natte veenweidegebieden. Dat vraagt een omslag in denken: van ingenieursdenken, oftewel technische oplossingen, naar natuurdenken: hoe kunnen we water op een natuurlijke manier vasthouden, bergen en afvoeren.”
Gelijkwaardig optrekken
De aanpak van transitievraagstukken maakt het volgens Kroon noodzakelijk dat overheden gelijkwaardig optrekken. “Elke overheid heeft haar eigen taken. De waterschappen hebben als functionele democratieën drie kerntaken: veilig, voldoende en schoon water. Wij hebben heel veel kennis over klimaat, bodem en water. Die willen wij graag met de andere overheden delen. Andersom kunnen wij bijvoorbeeld van gemeenten en provincies leren hoe zij vormgeven aan participatie en met belanghebbenden en burgers in gesprek gaan.”
Door als overheden samen te werken, ontstaan er kansen om opgaven met elkaar te verbinden. “Een dijkversterkingsproject kan bijvoorbeeld worden benut om de natuur- en recreatiefunctie van een gebied te versterken. Op die manier creëren we maatschappelijke meerwaarde.”
'Mijn ervaring in verschillende soorten van bestuur is dat het niet helpt om elkaar te vertellen wat de ander niet goed doet'
Blauwe omgevingsvisie
Wetterskip Fryslân werkt op dit moment samen met de provincie Fryslân en in overleg met gemeenten aan een ‘blauwe’ omgevingsvisie, vertelt Kroon. “De omgevingsvisie is een blik op de toekomst met het watersysteem als ordenend principe. Na de zomer gaan we daarover per gebied met belanghebbenden als agrariërs, natuurorganisaties en inwoners in gesprek.”
Het belangrijkste voor goede samenwerking is volgens Kroon dat overheden openstaan en naar elkaar willen luisteren. “Mijn ervaring in verschillende soorten van bestuur is dat het niet helpt om elkaar te vertellen wat de ander niet goed doet. Samenwerking gaat pas werken als we elkaars kennis benutten en bereid zijn naar elkaar en naar de omgeving te luisteren. De transitieopgaven zijn gecompliceerd en kunnen niet door één overheid worden opgelost. We moeten er als overheden samen met alle inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties de schouders onder zetten.”
'We moeten laten zien hoe belangrijk onze rol is in de transities op het gebied van klimaat, energie en diversiteit'
Onbekende overheid
Kroon is sinds 2020 dijkgraaf van het Friese waterschap. Daarvoor was ze onder meer burgemeester van de gemeente Waterland en secretaris van de Vereniging Nederlandse Gemeenten. “Sinds ik dijkgraaf ben, ben ik natuurlijk veel meer over de waterschappen te weten gekomen. De waterschappen zijn op dit moment de meest onbekende overheid. Veel burgers weten niet precies wat wij doen, andere overheden evenmin. Op dit punt hebben wij als waterschappen nog heel wat werk te doen.”
De verkiezingen in 2023 zijn een kans voor de waterschappen om zich meer te profileren. “We moeten laten zien hoe belangrijk onze rol is in de transities op het gebied van klimaat, energie en diversiteit. Er valt voor burgers qua waterschapsbestuur wat te kiezen. Op het gebied van waterveiligheid- en waterkwaliteit zal geen enkele partij concessies doen, maar er zijn wel keuzes te maken als het gaat over de functie van gebieden, de aanpak van hittestress, de aanleg van waterbergingsgebieden, niveaus van beheer en onderhoud of de hoogte van het waterpeil. Daarbij gaat het ook over de kosten die we willen maken, want dat heeft gevolgen voor de waterschapsbelasting die mensen betalen.”
LEES VOORTS IN DEZE SERIE
'Noodzaak zelfbewuste rol algemeen bestuur wordt steeds groter'
Jonge waterbestuurders: ‘Het gaat om ónze toekomst!’
Omgevingsmanagement als Haarlemmerolie voor grote projecten
Uitdagingen waterschap ook uitdaging voor financiering
Martijn van der Steen (NSOB): 'De toekomst vraagt het lef om radicaal anders te denken’
Digitale transformatie: 'Werk waterschappen verandert fundamenteel'
OR Rivierenland: ‘We moeten van ons eigen eilandje afkomen’
Stefan Kuks: 'De waterschappen moeten duidelijk maken dat er grenzen zijn'
Als we verdroging aanpakken (let op: Nederland heeft daartoe een verplichting) kán inderdaad grondwateroverlast de kop opsteken. Je spreekt over ‘totale onbeheersbaarheid van de grondwaterkwantiteit’. Dat snap ik niet. De infiltraties zijn juist uitermate gecontroleerd, ook kwantitatief. Overlast en droogte op de flanken ontstaan zeer snel door overvloedige regen of juist het gebrek daaraan. Overlast door infiltraties in de hoge delen – als het al optreedt - ontstaat echter niet ‘over night’, dat duurt jaren. Als - en voor zover - infiltraties de oorzaak zijn, dreigende overlast kunnen we perfect monitoren en heel effectief bestrijden door het sturen van de infiltraties of door zeer lokaal grondwater te onttrekken. Dat maakt ook nog eens prima bronnen beschikbaar. Het waterbedrijf zou water moeten winnen waar overlast dreigt, bij voorkeur niet daar waar verdroging het gevolg is.