Met ‘provocatieve’ ontwerpen hebben stedenbouwers, landschapsarchitecten en ingenieurs van vijftien bureaus toekomststrategieën ontwikkeld voor vijf regio’s in Nederland. De plannen moeten aansporen tot een gedurfde langetermijnplanning voor de delta, schetsen de initiatiefnemers. “Het is tijd om over zulke drastische ingrepen na te denken.”
Het programma is een initiatief van de Delta Urbanism groep van faculteit Bouwkunde van de TU Delft. In de alliantie ‘Resilient Delta’ hebben zich naast onderzoekers van de TU Delft, deskundigen van onder meer Deltares, Erasmus Universiteit Rotterdam, Wageningen Universiteit, PBL, IHE en ingenieursbureaus verzameld. Vijf teams ontwikkelden visies voor vijf regio’s: Zeeland, Limburg, stad en haven van Rotterdam, polders in Midden-Delfland en het rivierengebied van de Waal.
De teams kregen de opdracht een ontwerp te maken waarin rekening wordt gehouden met 2 tot 3 meter zeespiegelstijging. Er is daarbij nagedacht over wonen, zoetwatervoorraden, energieopwekking, infrastructurele aanpassingen, ecologische en economische gevolgen. Door uiteenlopende deskundigheid en expertise samen te brengen zet de alliantie in op een andere manier van ontwerpen. “De combinatie van ontwerpend onderzoek en een fysieke systeemanalyse biedt kansen”, stelt Ellen Tromp, programmamanager bij Deltares en mede-initiatiefnemer van het programma.
In de vijf visies komen de ontwerpteams tot vergaande plannen. “Een provocatief voorstel brengt mensen buiten hun comfortzone,” aldus Fransje Hooimeijer, universitair hoofddocent Delta Urbanism. “Dat dwingt je anders na te denken over je eigen discipline. Extreme ontwerpen zijn soms nodig om tot realistische oplossingen te komen.”
De ontwerpen zijn te zien tijdens de Internationale Architectuur Biënnale in Rotterdam tot 13 november.
De vijf ontwerpen in een notendop:
1. Zeelandia
In de visie is gekeken naar: zoet & zout, ecologie, overstromingen, verzilting, landbouw, energietransitie en transport. Scenario Zeewaart creëert voor de kust van Zeeland een groot valmeer dat het land beschermt en ook energie helpt opwekken. Ook is er een Superdelta scenario ontworpen waarin juist ruimte wordt gegeven aan het water en de zee ons land kan penetreren tot aan de Duitse grens. Team: Studio Hartzema, Feddes-Olthof and Witteveen & Bos
2. Rotterdam als sponsstad
Aandacht voor: zoet & zout, ecologie, verstedelijking, kustverdediging en de haven. Rotterdam wordt een sponsstad met een eigen zoetwatervoorraad doordat de Maas een zoet binnenmeer wordt. Het opgevangen regenwater kan plaatselijk in de stad worden gebufferd. Dat maakt dat de stad kan voorzien in de eigen waterbehoefte. De haven valt buiten de ring en wordt geheel in de bestaande traditie in de toekomst opgehoogd om de economische motor blijvend te laten draaien. Team: Urbanisten, Lola, Royal HaskoningDHV
3. Midden-Delfland als Nationaal Productief National Park
Overstromingen als gevolg van neerslag en debiet en verstedelijking zijn de aandachtspunten met als centrale vraag: hoe kan de verstedelijkingsdoelstelling fungeren als katalysator voor een veerkrachtig watersysteem? Het ontwerpteam ziet Delfland als een Nationaal Productief Park met een vereenvoudigd watersysteem met minder dijken, pompen en sluizen, met kansen voor het vergroten van de biodiversiteit, het leveren van grondstoffen zoals hout en voedsel en biedt een oplossing tegen wateroverlast, bodemdaling en dreigende verzilting. Team: Zus, Flux en Sweco
4. Limburg: in de haarvaten van de Delta
Hoe kan de geulvallei in Limburg beter water vasthouden om overstroming bij extreme neerslag te voorkomen? Trefwoorden: droogte, overstromingen, demografie, verstedelijking. In het ontwerp wordt het hele landschap weer als spons ingericht met traditionele graften en bossen. Ook belicht het ontwerp veranderingen in het landschap die nodig zijn om het productiever te maken, bijvoorbeeld voor het opslaan van CO2. Team: Defacto, Vista and Arcadis
5. Het rivierengebied, de Waal: Breakthrough!
Het ontwerpteam richtte zich op de volgende onderzoeksvraag: hoe kunnen verschillende vormen van transport en de strategische drinkwatervoorziening in rivieren samenvallen met andere functies langs de rivier (landbouw, industrie, recreatie enz.)? De uitkomst is ‘een extreem scenario’; op de lange termijn zal het watersysteem met dijken en Deltawerken niet volstaan, aldus de ontwerpers. Uiteindelijk zal de onvermijdelijke systeemcrash plaatsvinden: het riviersysteem zal terugkeren naar zijn natuurlijke stroom in een open route tussen achterland en zee. "Het enige dat we kunnen doen is het begeleiden van deze 'crash'."
Het ontwerp bevat evacuatiescenario’s, terugtrekstrategieën en manieren voor heropbouw waarin we opnieuw leren leven met de seizoenen en de dynamiek van het natuurlijke systeem, bijvoorbeeld op 'zandige eilanden in seizoenshuizen'. Team: Fabrications, BoschSlabbers, Tauw
Als we verdroging aanpakken (let op: Nederland heeft daartoe een verplichting) kán inderdaad grondwateroverlast de kop opsteken. Je spreekt over ‘totale onbeheersbaarheid van de grondwaterkwantiteit’. Dat snap ik niet. De infiltraties zijn juist uitermate gecontroleerd, ook kwantitatief. Overlast en droogte op de flanken ontstaan zeer snel door overvloedige regen of juist het gebrek daaraan. Overlast door infiltraties in de hoge delen – als het al optreedt - ontstaat echter niet ‘over night’, dat duurt jaren. Als - en voor zover - infiltraties de oorzaak zijn, dreigende overlast kunnen we perfect monitoren en heel effectief bestrijden door het sturen van de infiltraties of door zeer lokaal grondwater te onttrekken. Dat maakt ook nog eens prima bronnen beschikbaar. Het waterbedrijf zou water moeten winnen waar overlast dreigt, bij voorkeur niet daar waar verdroging het gevolg is.