Een internationaal onderzoeksteam heeft de eerste wereldwijde kaart van potentiële bodemdaling door onttrekken van grondwater gemaakt. Hieruit blijkt dat 1,2 miljard mensen zeer waarschijnlijk de gevolgen van deze daling ondervinden.
In de studie is ook berekend dat de economische blootstelling aan potentiële bodemdaling geldt voor twaalf procent van het mondiale bruto binnenlands product. Dit komt neer op een bedrag van 8,17 biljoen dollar. Nog wat ander cijferwerk: naar schatting wonen rond 2040 635 miljoen mensen in overstromingsgevoelige gebieden, waar bodemdaling het risico op overstromingen zou kunnen vergroten.
Gilles Erkens
Dit zijn nog conservatieve inschattingen, vertelt geoloog Gilles Erkens, coauteur van het artikel over het onderzoek in Science. “We hebben ons gebaseerd op wat er al bekend is.” Erkens is trekker van het team bodemdaling bij Deltares en tevens onderzoeker bij Universiteit Utrecht.
Vergroten van bewustzijn
De nieuwe wereldwijde kaart laat zien waar bodemdaling optreedt als gevolg van overexploitatie van grondwatervoorraden. “Er zijn wel eerdere pogingen geweest, maar het is voor de eerste keer dat bodemdaling zo compleet in beeld is gebracht. Dat is gelukt met openbare databestanden.”
De kaart is vooral bedoeld voor het bredere geïnteresseerde publiek, zegt Erkens. “We willen hiermee de bewustwording over bodemdaling vergroten, vooral op plekken in de wereld waar dit probleem nog niet erg bekend is. Voor Nederland heeft het kaartbeeld weinig meerwaarde, al is de kaart wel handig voor een vergelijking met andere landen. Ons land scoort relatief slecht omdat een groot deel van de bevolking is blootgesteld aan bodemdaling.”
Onderzoekers uit diverse landen hebben meegewerkt aan het opstellen van de kaart, onder de vlag van UNESCO. Het Spaanse geologische instituut IGME nam het initiatief voor het onderzoeksproject. “Het ging aanvankelijk om het maken van een database met alle publicaties over bodemdaling in landen die daarmee te maken hebben. Het idee ontstond toen om deze database te gebruiken voor een voorspellingsmodel van waar bodemdaling allemaal kan voorkomen. Toen ben ik en veel andere onderzoekers erbij betrokken geraakt.”
Voorspellingsmodel
Bij het voorspellingsmodel is gekeken naar omgevingsfactoren die kritisch zijn voor het optreden van bodemdaling. Hiervoor zijn de gegevens van tweehonderd bodemdalingslocaties in 34 landen gebruikt. “We hebben op basis van de analyse van de database een hele lijst met criteria verkregen”, licht Erkens toe. “Het gaat bijvoorbeeld vaak om vlakgelegen gebieden, want in berggebieden daalt door het gesteente de bodem niet gemakkelijk. Andere factoren zijn een slappe bodem en een vrij droog klimaat.”
Aan de hand van de criteria hebben de onderzoekers kunnen berekenen waar de ondergrond in ieder geval gevoelig is voor bodemdaling. Dit is bepaald per vierkante kilometer. Het model heeft volgens Erkens een grote voorspellende waarde. “Met de opgenomen omgevingsfactoren kan 94 procent van de bodemdaling worden verklaard.”
Betekent deze gevoeligheid dat er ook daadwerkelijk de mogelijkheid van bodemdaling bestaat? Dat is eveneens uitgezocht. “We hebben gekeken naar hoeveel mensen er in een bepaald gebied wonen en wat het bruto binnenlandse product nu en in 2040 is. Ook belangrijk: hoeveel grondwater is er in een gebied en is er een watervraag? Hiermee zijn wij gegaan van bodemdalingsgevoeligheid naar bodemdalingspotentie. De wereldwijde kaart geeft dat laatste weer.”
De kaart geeft de potentiële bodemdaling door ontrekking van grondwater aan, variërend van donkergroen (erg laag) tot rood (zeer hoog)
Rode gebieden
De algemene trends die uit het onderzoek naar voren zijn gekomen, waren volgens Erkens al redelijk bekend bij insiders. Wel is op een aantal plekken duidelijker geworden dat hier de bodem daalt. “Zoals in Marokko. Ik wist niet dat in dit land mogelijk bodemdaling optreedt. Er zal moeten worden uitgezocht of het werkelijk ook zo is.”
Twee omvangrijke Aziatische gebieden springen eruit op de kaart: het noorden van India en het gebied rond Beijing kleuren rood. Daarmee wordt aangegeven dat de potentiële bodemdaling zeer hoog is. “Twee bekende probleemgebieden. Het Indiase gebied ligt net voor de Himalaya en heeft grote waterbekkens en erg dikke pakketten van klei en zand. Ook is de bevolkingsdichtheid groot en wordt er veel water onttrokken. Dit alles zorgt voor aanzienlijke problemen. Rondom Beijing gaat het om een uitgebreid landbouwgebied met slappe grond.”
Andere situatie in Nederland
Voor Nederland heeft het onderzoek geen nieuwe inzichten opgeleverd, vertelt Erkens. “De kaart gaat over bodemdaling door onttrekking van vooral dieper grondwater, dus uit aquifers op tientallen tot honderden meters diepte. Dit speelt bij ons niet zo, onder meer omdat we veel water infiltreren.”
De situatie in een deel van Europa, met veel geel en oranje in Nederland
Dit wil niet zeggen dat Nederland ongevoelig is voor bodemdaling. Integendeel, zegt Erkens. “Bodemdaling heeft in ons land vooral te maken met de karakteristieken van de ondergrond. De hoofdoorzaak is het draineren van slappe grond op klei- en veengronden. Ook de winning van gas en zout speelt een belangrijke rol. Nederlandse kennisinstituten maken hierover goede kaarten. Daarvoor hoef je de wereldwijde kaart niet te gebruiken.”
Database openbaar
Het internationale onderzoeksteam stopt niet met zijn activiteiten. De database met publicaties over bodemdaling zal worden onderhouden en verder uitgebreid. “We maken de database openbaar, zodat iedereen deze kan gebruiken en eraan kan bijdragen.”
De huidige kaart toont de omvang van de gebieden met bodemdaling, maar niet hoe groot de bodemdaling door grondwateronttrekkingen is. “De bedoeling is om hiervan berekeningen te maken”, zegt Erkens. “Deltares en Universiteit Utrecht pakken dit onderzoek samen op.”
MEER INFORMATIE
Deltares over het onderzoek
Bericht van Universiteit Utrecht
Onderzoeksartikel in Science
H2O-bericht: bodemdalingskaart Nederland
H2O Podium: Kennisbasis en dialoog nodig voor aanpak stedelijke bodemdaling
