Ik durf het eigenlijk niet te zeggen, maar ik heb al sinds ik het voor het eerst hoorde in 2005 moeite met het credo dat water en bodem sturend (of zelfs leidend) moeten zijn in de ruimtelijke planvorming. Ik durf het niet te zeggen omdat ik zie hoe trots velen zijn dat dit in het coalitieakkoord staat.
door Ties Rijcken
Mijn primaire bezwaar is dat iets wat niet kan sturen niet sturend kan zijn. In het menselijk verkeer sturen menselijke behoeftes, zoals veiligheid, een groene omgeving en de behoefte om ook te zorgen voor menselijk en niet-menselijk leven in de toekomst.
Er is geen autonoom water- en bodemsysteem om ons naar te schikken. Bewegingen in de Nederlandse ruimte hebben altijd een complexe combinatie van natuurlijke en menselijke oorzaken.
Als ik waterprofessionals vraag naar voorbeelden van hoe het credo onder-scheidend kan zijn, krijg ik doorgaans projecten uit de eigen koker: van niet bouwen in Rijnenburg tot het ophogen van de bodem van de Waal. Een strategisch slim credo dus: wat je ook doet, je voelt je in gesprekken met andere sectoren gesteund door het kabinet. Dat doet me denken aan het kleine jongetje in de klas over wie de juf tegen de grote jongens zegt dat hij ook mee moet spelen.
Tegelijkertijd realiseer ik me dat iets wat wezenlijk blijkt te zijn, een vorm van waarheid moet bevatten. Op zoek naar de wezenlijke waarde kom ik uit bij energiebesparing.
Bestaande water- en bodemsystemen minder manipuleren kost minder energie. Als we op aarde alleen dáár gaan wonen waar genoeg beekjes lopen en waar het niet kan overstromen, hoeven we geen drinkwatersystemen en dijken aan te leggen.
Sturing door water en bodem in de ruimtelijke planvorming hangt af van de mate waarin de verstedelijkingsdruk dat toelaat
De kolonisering van de aarde heeft echter verder gereikt en blijkt dus door meer behoeftes te zijn gedreven. Het credo verdient een verdiepende toevoeging.
Water en bodem kunnen in de ruimtelijke planvorming sturend zijn in een mate waarin de verstedelijkingsdruk dat toelaat.
Verstedelijkingsdruk is relatief. In Nederland als geheel is de verstedelijkingsdruk (eigenlijk: de wens om water en bodem ongekend te manipuleren voor een breed palet aan menselijke behoeftes) hoger dan gemiddeld in Europa. Daarom wonen er mensen waar het ooit onbewoonbaar moeras en getijdengebied was. De recente hoogstedelijke woningbouwfocusgebieden van het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening moeten de krachtigste stedelijke kernen ondersteunen en dat weegt zwaarder dan water en bodem ter plaatse. Bij het ontwerpen van de woonwijk is het vervolgens wel weer verstandig en verrijkend om te werken vanuit bestaande bodem- en waterstructuren.
Met deze toevoeging verspillen we geen energie aan het proberen water en bodem sturend te laten zijn, daar waar dat kansloos is.
Ook in de conceptuele ruimte is aan energiebesparing te doen.
Ties Rijcken is innovator en publicist over waterveiligheid en waternatuur
Als we verdroging aanpakken (let op: Nederland heeft daartoe een verplichting) kán inderdaad grondwateroverlast de kop opsteken. Je spreekt over ‘totale onbeheersbaarheid van de grondwaterkwantiteit’. Dat snap ik niet. De infiltraties zijn juist uitermate gecontroleerd, ook kwantitatief. Overlast en droogte op de flanken ontstaan zeer snel door overvloedige regen of juist het gebrek daaraan. Overlast door infiltraties in de hoge delen – als het al optreedt - ontstaat echter niet ‘over night’, dat duurt jaren. Als - en voor zover - infiltraties de oorzaak zijn, dreigende overlast kunnen we perfect monitoren en heel effectief bestrijden door het sturen van de infiltraties of door zeer lokaal grondwater te onttrekken. Dat maakt ook nog eens prima bronnen beschikbaar. Het waterbedrijf zou water moeten winnen waar overlast dreigt, bij voorkeur niet daar waar verdroging het gevolg is.