Ons landschap met landbouw, natuur, infrastructuur, mest en water - het is een leefomgeving met veel samenhang in termen van leefbaarheid en kwaliteit. Zoals de samenhang tussen onze waterhuishouding en stikstof in mest, bodem en water.
door Gé van den Eertwegh
Gé van den Eertwegh Ik was eind vorige week in De Peel en zag in het veld de droogte in de gewassen, wetende dat het droog is qua bodemvocht, grondwaterstanden en beekafvoeren (te zien op www.droogteportaal.nl). Buiten stonden voedergewassen als gras en snijmaïs te lijden door het droge weer en de lage grondwaterstanden (weet u nog, die regenval in tweede helft van februari 2022? Water vasthouden, daar waar het als neerslag valt…). Ik zag ook stallen met vee en (beregende) groenere velden.
Ook al is het droog, het vee blijft elke dag mest produceren en de mestkelder wordt gevuld. Het vee wordt gevoerd en de gewassen beregend met grondwater. Op vele plekken staan haspels met sproeibomen, een deel staat aan, een ander deel morgen weer. De grondwateronttrekkingen worden gemeld, vergund en geregistreerd; bij navraag blijkt de administratie echter veelal niet op orde, zo blijkt uit een IPO-UvW rapport uit 2021.
De freatische grondwaterstanden dalen verder, waardoor er nog meer behoefte aan beregening ontstaat, want de capillaire nalevering van grondwater bereikt de plantenwortels niet meer. Ondertussen wordt er dierlijke mest uitgereden, met extra (grond)waterbehoefte voor beregening tot gevolg. En dat in de hoop dat de meststoffen effectief worden benut en in de gewassen terechtkomen, dat ze niet uitspoelen naar het grondwater of door vervluchtiging de lucht bereiken.
Gelukkig pleitte recent ook het Planbureau voor de Leefomgeving voor het meenemen van waterkwaliteit in de stikstofplannen die in de maak zijn. Voeg daarbij alstublieft ook de waterkwantiteit
Begin deze week kwam het nieuws dat de Europese Commissie besloten heeft dat vanaf 2026 Nederlandse boeren geen uitzondering meer krijgen om meer mest uit te rijden dan 170 kg per hectare, de zogenoemde derogatie. Dat betekent dus dat boeren straks minder mest per hectare uitrijden dan de afgelopen jaren nog kon. De gevolgen van het afbouwen van de derogatie zijn groot voor (melk)veehouders. De Europese Commissie wilde al langer af van de uitzonderingspositie van Nederland en nu gelden vanaf 2026 voor ons land dezelfde regels als voor andere EU-landen.
Elders in De Peel worden ondertussen melkveehouderijen o.a. bij gebrek aan bedrijfsopvolgers vervangen door bedrijven met kapitaalintensieve vollegrond-teelten met intensieve drainage én dito beregening. Van grasland en snijmaïs naar vollegrond-teelt: waterhuishouding en stikstof in samenhang beschouwen..?
De toestand van onze waterhuishouding kunnen we mijns inziens niet per thema (o.a. droogte, wateroverlast, waterkwaliteit) duiden en verbeteren. Mede met het oog op de (nabij) toekomstige klimaatveranderingen moeten we de thema’s integraal beschouwen. Het voorbeeld van De Peel hierboven illustreert de nauwe samenhang tussen het stikstofdossier, de effecten van droogte en de verdrogingsproblematiek.
Het gebruik van kunstmest en dierlijke meststoffen heeft invloed op de kwaliteit van grond- en oppervlaktewater en het behalen van KRW-doelen voor ons water, binnen vijf jaar in 2027. Productie van land- en tuinbouwgewassen verbruikt water via verdamping van de planten (350 à 500 mm per jaar), ondersteund door beregening in droge tijden (50 à 100 mm per jaar), én door ontwatering/afwatering (250 à 300 mm per jaar). Daartegenover staat: water vasthouden, daar waar het als neerslag valt…
Gelukkig pleitte recent ook het Planbureau voor de Leefomgeving voor het meenemen van waterkwaliteit in de stikstofplannen die in de maak zijn. Voeg daarbij alstublieft ook de waterkwantiteit, anders krijgen we in Nederland de grondwaterstanden niet omhoog en spannen we het ‘stikstofpaard’ achter de ‘waterwagen’. Dat werkt averechts en blijft averechts werken.
Gé van den Eertwegh is hydroloog (KnowH2O)
Als we verdroging aanpakken (let op: Nederland heeft daartoe een verplichting) kán inderdaad grondwateroverlast de kop opsteken. Je spreekt over ‘totale onbeheersbaarheid van de grondwaterkwantiteit’. Dat snap ik niet. De infiltraties zijn juist uitermate gecontroleerd, ook kwantitatief. Overlast en droogte op de flanken ontstaan zeer snel door overvloedige regen of juist het gebrek daaraan. Overlast door infiltraties in de hoge delen – als het al optreedt - ontstaat echter niet ‘over night’, dat duurt jaren. Als - en voor zover - infiltraties de oorzaak zijn, dreigende overlast kunnen we perfect monitoren en heel effectief bestrijden door het sturen van de infiltraties of door zeer lokaal grondwater te onttrekken. Dat maakt ook nog eens prima bronnen beschikbaar. Het waterbedrijf zou water moeten winnen waar overlast dreigt, bij voorkeur niet daar waar verdroging het gevolg is.