De begrafenis van Koningin Elisabeth maakte weer eens duidelijk dat we het op het vlak van rituelen en eeuwenoude tradities nooit gaan winnen van de Britten, al doen we aardig mee nu er ook weer een rijtoer was. Ons Staatshoofd las deze Prinsjesdag weer voor over de kabinetsplannen voor het nieuwe parlementaire jaar. Zoals in andere jaren luisterde ik opnieuw aandachtig; als zelfbenoemd waterdrammer vooral naar de passages over water en ruimte.
door Jos Peters
Jos PetersTwee jaar geleden, na zijn troonrede in 2020, stuurde ik Koning Willem-Alexander op zijn werkadres Paleis Noordeinde een open brief. Wie die wil lezen: Open brief aan de Koning: Water in Uw Troonredes.
Hierin gaf ik een overzicht van hoe zijn voorgangers in hun troonredes stilstonden bij water. Ook vatte ik samen wat hijzelf zei over water sinds zijn aantreden in 2013. En ik liet hem weten dat ik teleurgesteld was dat het woord ‘water’ in de troonrede van 2020 in het geheel niet voorkwam. Drie opeenvolgende droge jaren achter de rug, geen woord over water. Het is misschien niet kies om te citeren uit de communicatie die daarop volgde, maar ik doe het toch.
Eind van het jaar 2020, in de maanden volgend op mijn brief, kreeg ik namelijk ook antwoorden. Eerst van de directeur van het Kabinet van de Koning (‘Zijne Majesteit de Koning heeft uw brief ontvangen’ en ‘de minister-president, de minister van Algemene Zaken zal uw brief beantwoorden’) en inderdaad daarna van het Hoofd Communicatie Algemeen Regeringsbeleid van de Rijksvoorlichtingsdienst (‘Hoewel niet expliciet genoemd in de Troonrede kan ik u ervan verzekeren dat het kabinet het tegengaan van droogte ziet als een van de grotere uitdagingen van de komende jaren’ en ‘de koers die is ingezet is de goede, maar de uitvoering moet versnellen’). Kortom, ik moest geduld hebben.
'Het is - voor zover ik heb kunnen nagaan - alweer 46 jaar geleden dat in een troonrede het woord ‘droogte’ viel'
Pal staan voor water
Na drie droge zomers was vorig jaar, 2021, weer een ‘normaal’ jaar. Maar ja, wat is ‘normaal’ nu er duidelijk sprake is van een trendbreuk en we op zoek moeten naar een nieuw normaal? Volledigheidshalve vat ik samen wat ons Staatshoofd zei, in zijn troonrede toen, aangaande water. Hij sprak over ‘dramatische dagen voor inwoners van Limburg die hun huizen en bedrijven onder water zagen lopen’, over ‘grootschalige overstromingen in Limburg die voor de regering aanleiding zijn om alle geplande maatregelen opnieuw tegen het licht te houden en te kijken of en waar versnelling nodig is’ en over ‘economische kansen van ambitieus klimaatbeleid, bijvoorbeeld in de export en toepassing van Nederlandse kennis op het gebied van duurzame technologie en waterveiligheid’.
Het blijkt maar weer: overstromingen krijgen snel de aandacht, zeker als er slachtoffers vallen. Tegelijkertijd is het - voor zover ik heb kunnen nagaan - alweer 46 jaar geleden dat in een troonrede het woord ‘droogte’ viel. Waarom zouden we dan werk maken van de aanpak van verdroging, waarom zorgen voor waterzekerheid, waarom zouden Nederlanders waterbewust zijn als de Koning op de ‘Derde Dinsdag van September’ aan water geen woorden vuil maakt?
Met de laptop op schoot
Het jaar 2022 begon kletsnat. De maand februari van dit jaar brak bijna een record: gemiddeld viel er in die maand 120 liter per vierkante meter. Alle waterschappen waren razend druk: afwateren, ontwateren, uitwateren.
En toen brak de zon door. In zes maanden was er veel verdamping en nauwelijks regen. Ook kregen we in Spijk en Eijsden van onze buren steeds minder water cadeau. Het voorjaar was droger dan in 2018. Het gemiddelde neerslagtekort was begin september opgelopen tot meer dan 300 mm, het naderde het all time high van 1976. De watersituatie was zorgelijk. Natuurliefhebbers zetten vis over uit droogvallende plassen, binnenvaartschippers voeren met bijna lege schepen of helemaal niet, boeren zagen op hun landerijen de oogsten verpieteren, brandweermensen waren alert op natuurbranden.
En de waterschappen? Die braken zich opnieuw het hoofd, maar nu over of beregening wél of niet te accepteren viel. Droogte haalde volop het nieuws, zelfs de voorpagina’s. Dan kan het toch niet zo zijn dat we opnieuw van het kabinet niets horen over wat ´Den Haag´ nu gaat doen? Worden we opnieuw zoet gehouden met wat na te lezen is in het Deltaprogramma Zoetwater?
Nederland is nog lang niet weerbaar tegen droogte. Het is zoals met de 20 jaar oude aan Brussel beloofde waterdoelen van de Kaderrichtlijn Water, die gaan we niet halen. En we hebben nog maar 5 jaar. Ook de maatregelen die zijn getroffen met als doel het bestrijden van verdroging zijn ‘too late, too little’. Het zijn vooral maatregelen als de nood al aan de man is, nauwelijks maatregelen die de oorzaak wegnemen. Dus zat ik deze Prinsjesdag weer voor de buis, vol van verwachting, met de laptop op schoot.
'Door pal te staan voor weerloos water dat van waarde is, had het kabinet de kans kunnen benutten om Nederlanders meer waterbewust te maken'
Het d-woord viel!
Geheel volgens traditie was er al het nodige gelekt. Echter niets aangaande water. Op tijd terug uit Londen sprak Koning Willem-Alexander in zijn 10de troonrede over inderdaad zeer grote kwesties: koopkracht, energie, stikstof, Oekraïne. Gelukkig hoorde ik ook zinnen die mij hoopvol stemden: ‘we moeten anders omgaan met ruimte en natuur’, ‘het kabinet trekt de regie over de volkshuisvesting en ruimtelijke ordening weer naar zich toe’ en ‘de droogte van deze zomer onderstreept nog eens hoe belangrijk het is dat we voorbereid zijn op extreme weersomstandigheden en ons aanpassen aan klimaatverandering’.
Het d-woord viel dus, voor het eerst weer sinds 1976. Beetje jammer is dat niet ook het woord ‘water’ voorkwam. Door pal te staan voor weerloos water dat van waarde is, had het kabinet de kans kunnen benutten om Nederlanders meer waterbewust te maken. En ze aan te zetten tot waterbewust handelen.
Let op, droogte en verdroging is niet hetzelfde. Droogte, daarop hebben we weinig grip, maar verdroging is er vooral door eigen toedoen. We veroorzaken die grotendeels zelf omdat we van ons land een vergiet maakten en niet verstandig omgaan met de 100 miljard m³ die jaarlijks gratis uit de lucht valt of ons land binnenstroomt. Laten we stoppen met onszelf waterschaarste aan te praten, zoet water is er op jaarbasis heus genoeg.
Gaan er stemmen op om gebruik van water te belasten, het beboeten van het onbenut lozen van zoet en schoon water is naar mijn mening meer in lijn met de beleidstrits die lang geleden is afgesproken, maar niet wordt gevolgd. We zouden water alleen moeten afvoeren of lozen (de makkelijkste maar domste optie) als vasthouden en bergen écht niet kan. Als we op weg willen naar een circulaire samenleving waarin we grondstoffen en water hergebruiken, zou zoet water lozen eigenlijk ‘verboden’ moeten worden, in ieder geval sterk geremd althans in voorjaar en zomer.
Hoe gaaf
Terug naar de troonrede van vandaag 20 september 2022. Het d-woord is gevallen, eindelijk, ik zie dus lichtpuntjes, maar hoe gaaf zou het zijn als ik ooit uit de mond van onze Koning het volgende (of woorden van gelijke strekking) zou horen:
‘Leden van de Staten-Generaal, de afgelopen jaren kenden droge zomers met zeer lage rivierafvoeren afgewisseld met uiterst natte perioden met grote wateroverlast. Het is eens te meer duidelijk hoezeer klimaatverandering invloed heeft op water dat voor de natuur en de ruimtelijke ordening zo sturend is. Het water bepaalde hoe ons land is ingericht. We zijn van oudsher bekend met de risico’s van leven in een delta en ons bewust van onze kwetsbaarheid. Daarom legden we dijken en dammen aan. We komen nu tot het besef dat ook risico’s van droogte structureel zijn, dat met het graven van sloten en greppels verdroging grotendeels door eigen toedoen is.
Duidelijk is dat we het waterbeheer opnieuw moeten aanpassen, niet alleen in ons land maar ook daarbuiten, bovenstrooms samen met onze buurlanden. De noodzaak daartoe is groter dan ooit. De kennis om dit te doen is voor handen, maar met het doorvoeren van maatregelen tonen we ook in het waterdossier te weinig daadkracht.
We lopen achter de feiten aan. Versnelling is nodig. De voornemens van de regering staan in het teken van het doorbreken van impasses en het bereiken dat maatregelen daadwerkelijk ook worden getroffen. Het samenwerkingsmodel is in ons land altijd succesvol geweest, we hebben ten slotte met polderen ons land gevormd, maar eens te meer is duidelijk dat het tempo echt omhoog moet waarmee we water vasthouden en zo enerzijds verdroging bestrijden en anderzijds wateroverlast benedenstrooms’.
