Erik Wagener: ‘Het HWBP komt op stoom. Veel projecten worden concreter’

Het Hoogwaterbeschermingsprogramma begint nu op stoom te komen ondanks de coronatijd, zegt directeur Erik Wagener naar aanleiding van de publicatie van het jaarbericht over 2020. Bij veel dijkversterkingsprojecten wordt duidelijker hoe ze eruit gaan zien. “We willen toewerken naar een situatie dat jaarlijks een reeks projecten wordt aanbesteed, gestart en opgeleverd. Het moet als het ware een treintje worden.”

Het jaarbericht 2020 heeft de titel Dijkwerkers Werken Door! gekregen. Dit geeft volgens Erik Wagener goed weer hoe het Hoogwaterbeschermingsprogramma een lastig jaar is doorgekomen. “Bij mij overheerst een gevoel van trots. Wij konden het elan binnen het HWBP bewaren. De coronacrisis was natuurlijk een dreigende verrassing, maar we hebben ons goed aangepast aan de veranderde omstandigheden. De beperkingen bieden ook ruimte voor creativiteit. Er is vrij snel een nieuwe aanpak bij projecten ontstaan, waardoor de vertraging beperkt bleef.”

Erik Wagener

Voor alle belangrijke processen zoals aanbesteding, inspraak en kennisdeling zijn digitale varianten ontwikkeld, vertelt Wagener. Zo zijn er bij een aantal projecten digitale voorlichtingscentra ingericht en digitale dijktafels voor het gesprek met bewoners georganiseerd. Ook zijn er landelijke talkshows en kleinschalige ontmoetingen op de dijk gehouden. “Zulke oplossingen getuigen van veerkracht. We zullen ze ook na coronatijd gebruiken, omdat de nieuwe manieren soms veel effectiever zijn voor communicatie en samenwerking.”

Dertienhonderd kilometer versterkt
Het in 2014 gestarte Hoogwaterbeschermingsprogramma is een alliantie tussen waterschappen en Rijkswaterstaat. Het samenwerkingsverband gaat dertienhonderd kilometer aan dijken, dammen en duinen en vijfhonderd sluizen en gemalen versterken. Het doel is dat in 2050 alle primaire keringen voldoen aan de nieuwe veiligheidsnormen die in 2017 in de Waterwet zijn opgenomen.

Vorig jaar is 38,3 kilometer dijk versterkt en inmiddels in totaal 126,5 kilometer (stand van zaken eind 2020), aldus het jaarbericht. Momenteel bevindt ongeveer 600 kilometer dijk zich in een van de drie projectfases: verkenning, planuitwerking of realisatie. Het betreft zo’n 75 projecten. Los daarvan loopt er ook nog tot en met 2023 het Hoogwaterbeschermingsprogramma-2. In het kader hiervan wordt 362 kilometer aan dijken, dammen en duinen versterkt. Er is al 309 kilometer opgeleverd.

“Het HWBP komt op stoom”, licht Wagener toe. “Bij veel dijkversterkingsprojecten wordt concreter hoe ze eruit gaan zien. Er komt een reeks grote uitvoeringsprojecten aan en het aantal planningsmijlpalen neemt toe. Zo hebben we in 2020 een recordaantal subsidiebeschikkingen afgegeven.”

Structureel jaarlijks minstens vijftig kilometer
Deltacommissaris Peter Glas sprak afgelopen jaar bij de presentatie van het Deltaprogramma 2021 zijn zorgen uit over geluiden dat het bij de uitvoering van het HWBP wel iets langzamer kan. Ook Wagener ziet niets in het terugschroeven van het tempo. “Verslappen is geen optie. Iedereen die zich met waterveiligheid bezighoudt, is ervan doordrongen dat de komende dertig jaar een heleboel werk moet worden verricht. Daarom gaan we voortvarend aan de slag met projecten.”

'De komende dertig jaar moet een heleboel werk worden verricht'

De aanvankelijke ambitie was om vanaf 2021 minstens vijftig kilometer dijk per jaar te versterken, voor een gemiddelde prijs van 7 miljoen euro per kilometer (op basis van het prijspeil van 2014). Dat wordt later. Vorig jaar ging Wagener uit van 2024 en nu is sprake van 2026. “De planning is nog niet stabiel. Dit hoort een beetje bij de huidige fase van het programma. Veel projecten zitten in de overgang van verkenning naar planvorming en realisatie. Ook is de opzet van het HWBP om te beginnen met de meest complexe en urgente projecten. Het zijn vaak grote projecten met wat meer bandbreedte wat betreft planning.”

De partijen binnen de alliantie vinden dat de productie van het programma als geheel voorspelbaarder moet worden. “We zijn op bestuurlijk niveau met elkaar in gesprek hoe we de trefzekerheid van planningen en ramingen van projecten kunnen verbeteren. Een van de instrumenten is een ingangstoets bij de start van een project. Dan bekijken professionals van de programmadirectie, waterschappen en kennisinstellingen wat er precies moet gebeuren, zodat het project beter kan worden geprogrammeerd. Dit past bij het idee van het HWBP: produceren en leren tegelijk. De uitvoering wordt daarmee steeds effectiever en efficiënter.”

Integrale veiligheidsprojecten
De afronding van de versterking van de Houtribdijk tussen Lelystad en Enkhuizen was een belangrijke mijlpaal in 2020. Dat kon in de zomer coronaproof met een feestelijke bijeenkomst ter plekke worden gevierd. Wagener: “Het is een prachtig voorbeeld van een integraal veiligheidsproject binnen het HWBP. Er is 26 kilometer aan dijk versterkt met innovatieve technieken, terwijl er ook fors is geïnvesteerd in natuur en recreatie.”

In 2020 zwengelde het College van Rijksadviseurs de discussie aan of ruimtelijke kwaliteit niet een ondergeschoven kindje is bij waterveiligheidsprojecten. Ook verschillende watervoordvoerders van partijen in de Tweede Kamer lieten in aanloop naar de verkiezingen weten – met een verwijzing naar het vroegere programma Ruimte voor de Rivier – dat er meer aandacht voor maatschappelijke meerwaarde moet komen.

'Er is veel aandacht voor de kansen in de omgeving'

“Ik zie eerlijk gezegd nog niet dat we hiervoor onvoldoende oog zouden hebben”, reageert Wagener. “Binnen het HWBP worden projecten gebiedsgericht aangepakt. Er is veel aandacht voor de kansen in de omgeving. Dat is bijvoorbeeld goed te zien in de vorig jaar door tien organisaties afgesloten samenwerkingsovereenkomst voor het project Meanderende Maas, dat door Waterschap Aa en Maas wordt uitgevoerd.”

De HWBP-directeur wijst wel op een belangrijk verschil met Ruimte voor de Rivier. “Hierin was ruimtelijke kwaliteit een specifiek doel, terwijl in ons programma waterveiligheid meer centraal staat. Het gaat dus om andersoortige projecten, maar in de praktijk is de ambitie vergelijkbaar.”

Veelbelovende experimenten met innovaties
Dit jaar worden een paar dijkversterkingsprojecten afgerond: onder meer het deel van de Lekdijk bij Vianen en de Lauwersmeerdijk. Verder gaat de realisatie van het grote project Gorinchem-Waardenburg van start. In het kader van het HWBP-2 wordt de Westdijk opgeleverd, vertelt Wagener. “Het project heeft vertraging opgelopen, omdat een deel van de dijk moest worden afgegraven vanwege het gebruik van verontreinigde grond. Hiervoor is gelukkig uiteindelijk een oplossing gevonden. Die wordt nu uitgevoerd.”

Innovatie is een van de pijlers van het HWBP. Volgens Wagener worden nieuwe technieken en strategieën bedacht om de impact van projecten te verminderen en de kosten te drukken. “Dat gaat onverminderd door. Wij zijn bezig met allerlei veelbelovende experimenten buiten als gras op zand en de grofzandbarrière. Bij deze barrière zijn we al ver gevorderd en kijken we nu naar de commerciële maakbaarheid.”

Jaarlijks een reeks projecten
Wat denkt Wagener dat volgend jaar het verhaal van het bericht over 2021 gaat worden? “Ons programma is er eentje van de lange lijnen, dus het beeld zal vergelijkbaar zijn. Ik verwacht wel dat er weer een groot project is uitgevoerd en een aantal andere projecten naar de markt is gebracht. We willen de druk op de ketel houden en toewerken naar een situatie dat jaarlijks een reeks projecten wordt aanbesteed, gestart en opgeleverd. Het moet als het ware een treintje worden. Hiermee zal het HWBP over een paar jaar een stuk zichtbaarder zijn voor mensen die op wat grotere afstand staan.”

Stand van zaken HWBP eind 2020 Voortgang bij de projecten van het HWBP in beeld gebracht (bron: Jaarbericht 2020)