Veel hoofdpijndossiers hebben met elkaar gemeen dat ze vast zitten in de disfunctionele kringloop van rijksbeleid en regionale regie. Te veel bestrijdingsmiddelen in grondwaterbeschermingsgebieden is bijvoorbeeld een typisch regionaal probleem dat je op die schaal oplost. Het past ook mooi binnen de Kaderrichtlijn Water (KRW) en het afgebakende takenpakket van waterschappen en provincies. 'Geef maar hier, wij gaan dat regelen’. Het rijk vindt het vanzelfsprekend best. Alsjeblieft. Hier heb je een ambitieuze (Europese) doelstelling en succes ermee. Afspraak: wij zijn systeemverantwoordelijk, jullie doen de uitvoering. Deal? Deal.
door Harrie Timmer
Helaas strandt het visionaire Rijksdoel in de praktijk vaak in de poldermodder. Noodzakelijke maatregelen als restricties van bestrijdingsmiddelen kunnen lokaal niet altijd op enthousiasme rekenen. Vooral zaken die verworven rechten van de landbouw raken, blijken lastig uitvoerbaar. Minder? Waarom hier wel en elders niet? Wie betaalt de verminderde gewasopbrengst? En trouwens… ik was het niet. Wat je nu meet is van vroeger, komt door de droogte, door een eerdere pachter, door inmiddels verboden middelen. Niet door mij.
Beweging lukt dus alleen met extra geld of regionaal strenge regels. Dat blijkt lastig, want:
1) Je mag juridisch niks extra subsidiëren wat vanuit Europese wetgeving al moet;
2) Toelating bestrijdingsmiddelen is Europees geregeld;
3) Je kan regionaal de veelgeplaagde landbouwsector niet te veel extra restricties opleggen.
Het valt immers niet mee om in een competitieve internationale markt nog iets van geld te verdienen. De regio loopt dus vast op de uitvoering, waarna de trukendoos opengaat. Op de bodem ligt het meest armoedige instrument dat we kennen: ‘laten we van elkaar leren en best-practices delen’.De bestuurlijke vluchtheuvel als je het echt niet meer weet.
De ‘van elkaar leren’-sessies rond bestrijdingsmiddelen met provincies bleken wel een realiteitscheck. Voor niks gaat de zon op. Succesvolle projecten vallen of staan met financiële prikkels. Als subsidies wegvallen blijkt gewasopbrengst voor de boer het kerndoel en daarna, op grote afstand, zaken als zorg voor het grondwater. Niet leuk, wel begrijpelijk.
Helaas strandt het visionaire rijksdoel in de praktijk vaak in de poldermodder
Ondertussen zien we steeds verder oplopende concentraties van bestrijdingsmiddelen in grondwaterbronnen. Regio wijst naar Rijk, Rijk wijst naar regio. De eventuele Europese boete voor het niet halen van KRW-doelen schuift het Rijk naar de provincies (jij zou het toch doen?), die daar (nog) niet wakker van lijken te liggen. Een patstelling.
Een uitweg is misschien het landbouwfonds met 25 miljard euro van het nieuwe kabinet. Rijk betaalt, provincies voeren uit. Kan niet mis? Advies vanuit de ‘best practices’: 1) schuw landelijke regels niet en 2) gebruik het geld éénmalig voor meerdere doelen, waarbij de inzet moet zijn dat elke landbouw-euro via gerichte regionale uitkoop zowel stikstof, bestrijdingsmiddelen, drinkwaterbronnen als de natuur vooruithelpt. Succes!
Harrie Timmer is geohydroloog en schrijft een column in het vakblad
MEER COLUMNS VAN HARRIE TIMMER
We zijn ze, en ze doen het best goed
Een geborgde zetel voor de regenboogforel
Doen is het nieuwe denken
Het parallelle universum van de waterwereld
Nader onderzoek wordt niet aanbevolen
Een wet op de milieudoelen
U drinkt uw eigen gezeik
Als we verdroging aanpakken (let op: Nederland heeft daartoe een verplichting) kán inderdaad grondwateroverlast de kop opsteken. Je spreekt over ‘totale onbeheersbaarheid van de grondwaterkwantiteit’. Dat snap ik niet. De infiltraties zijn juist uitermate gecontroleerd, ook kwantitatief. Overlast en droogte op de flanken ontstaan zeer snel door overvloedige regen of juist het gebrek daaraan. Overlast door infiltraties in de hoge delen – als het al optreedt - ontstaat echter niet ‘over night’, dat duurt jaren. Als - en voor zover - infiltraties de oorzaak zijn, dreigende overlast kunnen we perfect monitoren en heel effectief bestrijden door het sturen van de infiltraties of door zeer lokaal grondwater te onttrekken. Dat maakt ook nog eens prima bronnen beschikbaar. Het waterbedrijf zou water moeten winnen waar overlast dreigt, bij voorkeur niet daar waar verdroging het gevolg is.